ناسازگاریهای گروه های خونی در دو مورد پیش می آیند:
– ناسازگاری های انتقال خون که در انتقال خون غیر همسان اتفاق می افتد.
– ناسازگاری هایی که بین مادر و جنین پیش می آید.
ناسازگاری های انتقال خون
در انتقال خون از خون همگروه استفاده می شود اما گاهی به دلیل اشتباه در تشخیص و یا اشتباه در گزارش ممکن است خون ناسازگار به فرد تزریق شود گاهی نیز گروه های فرعی خون ایجاد مشکل می کنند. برای حل این مشکل تست سازگاری بین دهنده و گیرنده خون انجام می شود.
تست سازگاری خون یا کراس:
این تست که بین دهنده و گیرنده خون انجام می شود برای تعیین انواع آنتی بادی هایی است که ممکن است در انتقال خون مشکل ایجاد نمایند. این تست معمولا روی سرم و گلبول گیرنده و سرم و گلبول هر کیسه خون به طور جداگانه انجام می شود. روش تست به صورت کراس مچ مینور بین گلبول گیرنده و سرم دهنده و اتوکراس مچ گلبول و سرم گیرنده برای آنتی بادی های سرد، گرم و ایمن انجام می شود. خونی قابل انتقال است که هیچگونه واکنش در لوله های آزمایش و در هیچ شرایطی ایجاد نکند.
ناسازگاری خون بین مادر و جنین:
ناسازگاری های خون بین مادر و جنین شایع ترین علت اریتوبلاستوزیس و بیماری همولیتیک نوزادان یا زردی نوزادان می باشد. در این گونه موارد معمولاً آنتی بادی های ضد شاخص های ABO یا Rh یا گروه های فرعی که از نوع IgG می باشند از طریق گیرنده Fc این ایمونوگلوبولین که روی سلول های جفت قرار دارد وارد بدن جنین شده و به گلبول های قرمز او صدمه می زنند. شدت بیماری یا زردی بستگی به میزان آنتی بادی که وارد بدن جنین شده، متفاوت خواهد بود که می تواند موجب سقط جنین شده و یا عقب ماندگی ذهنی و آسیب های مغزی ایجاد نماید و در موارد خفیف تر، ایجاد کم – خونی و زردی می نماید. شایع ترین این ناسازگاری ها، مربوط به ناسازگاری ABO و یا Rh می باشد.
ناسازگاری ABO
این ناسازگاری معمولا در مواردی دیده می شود که مادر از گروه خونی O بوده و آنتی بادی طبیعی، آنتی A و یا آنتی B موجود در سرم او عمدتا از نوع IgG باشد (به طور طبیعی آنتی بادی های ضد گروه های خونی عمدتا از کلاس IgM هستند) و جنین از گروه های خونی A و یا B باشد. در چنین شرایطی IgG ضد A یا B از طریق گیرنده Fc موجود در سطح سلول های جفت عبور کرده و وارد جریان خون جنین شده و با فعال کردن کمپلمان موجب تخریب گلبولهای قرمز جنین شده ایجاد زردی یا کم خونی می نماید. این ناسازگاری در مورد حاملگی اول نیز اتفاق می افتد.
ناسازگاری Rh
این ناسازگاری در مواردی اتفاق می افتد که مادر دارای Rh منفی ولی همسروی Rh مثبت باشد. در موقع زایمان یا سقط جنین و یا حتی خونریزی های داخل رحمی که گاهی اوقات ممکن است مشهود هم نباشد اتفاق می افتد وقتی جفت و یا قسمتی از آن کنده می شود، عروق خونی جفت که در داخل آندومتر مادر نفوذ کرده است در بدن مادر باقی می ماند (درون این عروق خونی RBC های نوزاد یا جنین که Rh مثبت هستند وجود دارد) مادر Rh منفی است، پس بر علیه شاخص های Rh که مادر فاقد آن است در بدن او آنتی Rh ساخته می شود. پس مادر بر علیه شاخص Rh ایمونیزه می شود. آنتی Rh) anti – D) ساخته شده از کلاس IgG است و قادر به عبور از جفت و همولیز گلبول های جنین یا نوزاد می باشد در واقع با لیز گلبولهای قرمز هموگلوبین آزاد می شود تجزیه هموگلوبین منجر به آزاد شدن بیلی روبین می شود. بیلی روبین روی بافت ها رسوب کرده و باعث زردی نوزاد می شود. در مواردی که زردی خفیف باشد با کمک اشعه UV بهبودی حاصل می شود اما در مواردی که مقدار بیلی روبین نوزاد بیش از ۱۸ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر باشد به دلیل این که بیلیروبین قادر است از سد مغزی نخاعی عبور کرده و به آن صدمه بزند لازم است که تعویض خون نوزاد انجام شود. خون جایگزین معمولا خون همگروه نوزاد با Rh منفی است. میتوان از گلبول های فشرده O منفی همراه با پلاسمای AB نیز استفاده کرد. برای تشخیص زردی فیزیولوژیک که بطور طبیعی اتفاق می افتد از زردی ایمونولوژیک در خواست کومبس مستقیم می شود.
تست کومبس مستقیم:
این تست روی نمونه خون نوزادی که دچار زردی شده است انجام می شود به این ترتیب که ابتدا از خون نوزاد سوسپانسیون ۵% تهیه کرده سپس برای بررسی وجود آنتی بادی های احتاملی که به RBC چسبیده است از یک قطره آنتی هیومن سرم استفاده می کنیم در صورتی که آنتی بادی های ضد Rh سطح گلبول نوزاد را پوشانیده باشد آنتی هیومن سرم به مجموعه فوق اضافه شده و کمپلکس های بزرگ و قابل رویت ایجاد می کند نتیجه تست کومبس مستقیم اگر مثبت بود دلیل بر زردی ایمونولوژیک و بیماری همولیتیک است تست کومبس مستقیم برای افرادی که به دلایل اتوایمن نیز آنتی بادی ضد RBC دارند درخواست می شود.
تست کومبس غیر مستقیم:
این تست برای مادران Rh منفی که بارداری Rh+ دارند به جهت تشخیص آنتی بادی های ضد Rh که در اثر ایمونیزاسیون صورت می گیرد درخواست می شود در این تست ابتدا سرم مادر با گلبولهای گروه خونی O+ که به صورت سوسپانسیون ۱% تهیه شده مجاورت داده می شود تا چنانجه در سرم مادر anti Rh به وجود آمده باشد جذب غشاء گلبول ها شود سپس بعد از طی زمان مورد نظر (نیم ساعت در دمای ۳۷ درجه) و شستشوی لوله، آنتی هیومن به انتهای لوله اضافه شده و بررسی می گردد. چنانچه نتیجه هماگلوتیناسیون مثبت باشد بدین معنا است که مادر ایمونیز شده و در سرم او آنتی Rh وجود دارد.
از طرف دیگر چنانچه مادر گروه خونی O داشته باشد (به دلیل وجود anti A و anti B در سرم ) و فرزند گروه خونی A یا B، احتمال ایمونیزه شدن مادر کمتر و چنانجه مادر و جنین همگروه باشند این احتمال بیشتر می شود.
عوارض ناشی از انتقال خون
پس از انتقال خون دو دسته عوارض ممکن است بروز کنند:
– واکنش های زودرس یا فوری
– واکنشهای دیر رس یا تاخیری
واکنشهای زودرس در تزریق خون:
معمولا این واکنشها پس از انتقال ۵۰ میلی لیتر اول خون بروز میکند و علت آن وجود آنتی بادی های ضد RBC دهنده خون، در سرم گیرنده است که منجر به همولیز گلبولهای دریافت شده می شود.
علائم بالینی عبارتند از: شوک، افت فشار خون، تب، لرز، تهوع، تند شدن ضربان قلب، تنگی نفس، درد مفاصل، افزایش بیلی روبین، نارسایی کلیه درد پشت، سوزش در ناحیه تزریق که اگر بروز واکنش به علت وجود آنتی بادی بر علیه گروه های اصلی ABO باشد در اولین انتقال خون واکنش دیده می شود اما اگر مربوط به ناسازگاری Rh و یا گروه های فرعی خون باشد در انتقال خون های بعدی بروز می کند.
واکنش های دیررس در تزریق خون:
این واکنش های معمولاً دیرتر (هفته دوم تا سوم) بروز می نماید علت آن تیتر پایین آنتی بادی در فرد گیرنده است که پس از انتقال خون، تیتر آنتی بادی ضد RBC افزایش یافته و منجر به همولیز گلبول های قرمز می شود. این واکنش ها نیز به صورت تب، افزایش بیلیروبین و کم خونی بروز می کند.
گاهی اوقات واکنش بر علیه گلبولهای سفید، پلاکت ها و پروتئین های پلاسمایی مشاهده می شود. واکنشهایی که بر علیه پروتئین های پلاسمایی دیده می شود بیشتر به صورت واکنش های آلرژیک (کهیر، اریتم، سردرد، تهوع، لرزو سرما، تورم صورت) بروز می کند.
