آشنایی با خواص پنیر

مطلب را به اشتراک بگذارید

می‌گویند از 8 هزار سال پیش. انگار اولین‌بار هم جایی حوالی همین عراق خودمان پنیر درست کرده‌اند. چه‌جوری‌اش معلوم نیست. شاید مانند خیلی از اکتشافات بشر، ناشی از یک اتفاق ساده بوده. پنیر خوراک اصلی مصری‌ها و یونانی‌ها بوده و اگر آن را نمی‌خوردند، شاید تمدن‌های باستانی‌شان منقرض می‌شد! آخر خلاف آن چیزی که در کودکی به‌مان گفته‌اند، خوردن زیاد پنیر کسی را «کودن» نمی‌کند.

ظاهرا رومی‌ها بیشتر از همه از پنیر خوش‌شان می‌آمده و به همه‌جا هم تسری‌اش داده‌اند. می‌گویند اولین‌بار یکی از همین رومی‌ها که با مشک، شیر گاو می‌برده و می‌فروخته، راهش طولانی می‌شود و وقتی به مقصد می‌رسد، می‌بیند شیر سفت شده. بینوا از روی بیچارگی هم که شده، خودش شیر جامدشده را می‌خورد و چون، هم سیر می‌شود، هم سالم می‌ماند، پی به خاصیت پنیرشوندگی(!) شیر می‌برد.

از این نقل و حکایت‌ها که بگذریم این روزها غیر از خرما، سبزی و زولبیا، پنیر، عنصر اصلی سفره افطاری همه‌مان است. نمی‌خواهید از انواع، خاصیت و قیمت آن چیزی بدانید؟

پنیر و گروه خون:
تنها برای دارندگان گروه خون B مفید است.برای گروههای خونی O و A مضر است. و مصرف پنیر گوسفند برای دارندگان گروه خونی AB بی اثر است.اما پنیر گاو برایشان مضر است.

کنسرو شیر بفرمائید:

فکر می‌کنید شوخی می‌کنیم؟ نه خدایی‌اش چنین فکری می‌کنید؟ اما باور کنید پنیر به عنوان یکی از اصلی‌ترین محصولات ثانویه شیر، به نوعی روش نگهداری از آن هم هست. اصلا ملت خیلی وقت است که عشقشان می‌کشد شیر را جامد و تکه‌تکه بخورند؛ آن‌هم با کمی ترش‌مزگی بامزه.

آخرین‌باری هم که خواسته‌اند این دلبستگی را نشان بدهند، ژانویه 1964 در نیویورک بوده که بعد از 43 ساعت تلاش بی‌وقفه، یک قالب پنیر 3/15707 کیلوگرمی درست کرده‌اند. سال 1974 هم چند روسی که در یخبندان‌های سیبری گرسنه مانده بودند، در یخچال‌های آن‌ پنیری پیدا کردند که 2 هزار سال پیش یکی آنجا گذاشته بوده و یادش رفته بردارد. اما نکته جالب این بود که آن «کنسرو شیر» قابل خوردن بوده.

اما به غیر از خلاقیت‌های خواسته و ناخواسته بشر در این زمینه، اولین کارخانه تولید پنیر به شکل امروزی، سال 1815 در سوئیس راه‌اندازی شد. البته فرانسوی‌ها و ایتالیایی‌ها، هرکدام با تولید حدود 400 نوع پنیر محلی، نماد «دموکراسی‌پنیری» به حساب می‌آیند.

پنیر در واقع یک فراورده غذایی است که از شیر بریده شده (ترش‌شده) تهیه می‌شود. بازار پنیر، بیشتر تحت‌تاثیر شیر گاو است اما ممکن است پنیری به پست شما بخورد که از شیر بز، گوسفند یا حتی گاومیش باشد؛ چه اشکالی دارد؟

پنیر باتوجه به نوع ترکیبات شیر، آنزیم مورد استفاده برای ترش‌کردن آن، رژیم غذایی حیوان، روش کار و… انواع مختلف دارد؛ از پنیرهای سفتی مثل لیقوان خودمان گرفته تا پنیرهای معروف به گچی یا پنیر پرورده و خامه‌ای.

به جای شیر بخورید:
– پنیر ارزش غذایی بالایی دارد؛ کافی است بدانید که از هر 283 گرم شیر، حدود 56گرم پنیر به دست می‌آید.

– پنیر منبع غنی‌ای از پروتئین، چربی، کلسیم، فسفر و ویتامین‌های D و A است و نسبت به شیر، ماده غذایی فشرده‌تری به حساب می‌آید اما به دلیل از دست دادن کربوهیدرات‌ها، به اندازه شیر، کامل نیست.

– پنیر نرم در مقایسه با پنیر سفت، درصد بالاتری از آب را در بافت خود نگه می‌دارد و به صورت طبیعی، درصد پایین‌تری از مواد مغذی دارد.

– در 100 گرم از یک پنیر معمولی، 30 کیلوکالری انرژی، 10 گرم نمک، 19 گرم پروتئین، 23 گرم چربی و 380 میلی‌گرم کلسیم وجود دارد.

– بعضی کارشناسان علم تغذیه معتقدند که آب پنیر می‌تواند جایگزین شیر شود چون علاوه بر اینکه تا 2 ماه ماندگاری دارد، در بدن کسانی که قادر به هضم لاکتوز شیر نیستند (آنها که با خوردن شیر احساس نفخ و درد در شکم دارند) هم، حساسیت ایجاد نمی‌کند.

– کسانی که کلسترول خونشان بالاست، باید از انواع کم چرب پنیر استفاده کنند. البته نقش پنیر در بالا رفتن میزان کلسترول خون، تنها 3 تا 4 درصد است.

– اگر در شرایط خاصی نیاز به فریزکردن مواد غذایی دارید، با پنیر رسیده هم می‌شود این کار را کرد. با این حال در طولانی‌‌مدت تغییراتی در آنها به وجود خواهد آمد. پنیر منجمد شده لااقل 2 ساعت وقت لازم دارد که خودش را برای خورده شدن آماده کند.

– این نکته هم بدیهی است که پنیر را تنها در حالت سرد می‌شود رنده کرد. اما رنده کردن در حالت یخ‌زدگی آن را پودر می‌کند.

– پنیر 15 تا 30 دقیقه وقت نیاز دارد تا بعد از خروج از یخچال، طعم و بوی واقعی خودش را پیدا کند.

چه کسی پنیر مرا خورد؟

پنیر محلی حکم پدربزرگ همه پنیرها را دارد اما پنیرهایی که کارخانه‌ها با بسته‌بندی‌های مختلف دست مردم می‌رسانند، حتی ذائقه‌ها را هم عوض کرده است.

البته ذوق پنیری ما ایرانی‌ها خیلی کمتر از مثلا یونانی‌هایی است که سرانه مصرف پنیر در کشورشان 18 کیلوگرم در سال است.

ما تنها به چند نوع ساده پنیر اکتفا کرده‌ایم؛ در طول سال و به طور میانگین هر کدام‌مان فقط 5/4 کیلوگرم پنیر می‌خوریم. تا اطلاع ثانونی، از نظر ما ایرانی‌ها، همه پنیرها برای صبحانه درست شده‌اند. تا همین چند سال پیش کی باورش می‌شد اروپایی‌ها پنیر «کبابی» هم دارند؟! اگرچه حالا پنیر کبابی در کشور ما هم تولید می‌شود و هواداران خاص خودش را دارد.

پنیرهای ایرانی-محلی:
اصلی‌ترین پنیرهای معمول ایرانی‌پسند، «لیقوان»، «تبریز» و «پنیر سفید فتا» هستند. به اینها باید پنیرهای محلی را هم اضافه کرد که طعم خاص و مشتری‌های ویژه خودشان را دارند. تازگی‌ها نوعی پنیرهای «شبه محلی» یا «لاکتیکی» هم وارد بازار شده.
البته همه این تنوع پنیری که صحبتش هست، حداکثر از 30 سال پیش شروع شده. قبل از این، پنیر لیقوان که از شیر گوسفندی درست می‌شد، برای خودش حکومتی داشت و پنیرهای تبریزی، سفید و محلی هم سهم کمتری داشتند.
به طور کلی ویژگی اصلی پنیرهای سنتی استفاده از شیر کامل و غیرپاستوریزه است که همین نکته آنها را به تب مالت پیوند می‌دهد. اما مزیت اصلی آنها نسبت به پنیرهای صنعتی فعلی، طعم طبیعی و نبودن افزودنی‌های شیمیایی در آنهاست. پنیر سنتی، در شرایط نگهداری صحیح، هر چقدر که بیشتر بماند، بیشتر جا می‌افتد و میکروب‌های احتمالی موجود در آن و خطر تب‌مالت از بین می‌رود.

از نظر شکلی، پنیر تبریز با سوراخ‌هایی که دارد شناخته می‌شود و پنیرهای محلی هم به دلیل آنکه برای گرفتن آبشان آنها را در پارچه می‌پیچند، با حالت لاستیکی و نقش تار و پود پارچه روی آنها، هویت پیدا می‌کنند. اما پنیر خشک و پودرمانند عشایری را اگر دیده باشید، تصور همیشگی شما از قالبی بودن پنیر عوض می‌شود.

پنیرهای غریبه:
بلوچیز: خیلی بد است که پنیر کپک بزند اما بدتر از کپک، این مسئله است که پنیر «بلوچیز» بخریم و کلی پول بالای آن بدهیم، بعد هم فکر کنیم کپک زده و حواله‌اش کنیم به سطل آشغال! اصولا پنیری مثل بلوچیز طوری ساخته شده‌ است که باید کپک زده باشد. نخواستید نخرید اما نگویید پنیرش خراب بود.

پنیر گودا:
معروف‌ترین پنیر نیمه سفت دنیا و هلندی‌الاصل که به درد پیتزا، لازانیا، سالاد، صبحانه، سوپ، سس ـ و گاهی هم شیرینی ـ می‌خورد.

پنیر کممبرت:
از انواع پنیرهای نرم فرانسوی است. دارای طعمی متفاوت و تند است و هر چه بیشتر برسد، نرم‌تر می‌شود اما بوی آن تندتر می‌شود و به کار صبحانه، پخت کیک، ساندویچ و دسر (به‌خصوص به همراه انگور) می‌آید.

پنیر بوترکیزه:
از انواع پنیرهای نیمه سخت است، طعم کره‌ای دارد و حتی قیافه‌اش هم شبیه آن است. از آنجا که کار پنیر و کره را با هم انجام می‌دهد، ویژه صبحانه است. البته برای ساندویچ، کیک و هنگام پخت گوشت به کار می‌آید.

پنیر پارمسان:
قدیمی‌ترین و معروف‌ترین پنیر ایتالیایی است. لااقل 8 ماه طول می‌کشد تا این پنیر را درست کنند؛ اما ارزش غذایی هر کیلوی آن معادل 24 کیلو شیر تازه گاو است. به دلیل کم‌چرب بودن، سهل‌الهضم است. پنیر نرسیده پارمسان را به عنوان پیش غذا استفاده می‌کنند. پنیر رسیده را هم به صورت رنده یا پودر شده به عنوان چاشنی در برنج و سوپ استفاده می‌کنند.

پنیر موزارلا:
این یکی را از شیر بوفالو درست می‌کنند (ایرانی‌هایش از شیر گاو است). موزارلا همراه روغن زیتون، نمک، فلفل و ریحان به عنوان پیش غذا مصرف می‌شود و در تهیه سالاد، سوپ و لازانیا هم کاربرد دارد.

پنیر صنعتی:

عمده پنیر تولید شده در کشور ما، همان پنیر سفید و فتاست که برای نگهداری نیاز به آب‌نمک دارند. اما این سال‌ها پنیرهای متنوع دیگری هم تولید می‌شوند؛ پنیر خامه‌ای، پنیر پیتزا، گودا، پارمسان، بوترکیزه، کممبرت، بلوچیز (پنیر آبی)، چدار، موزارلا و…

این نکته را هم فراموش نکنید که اغلب این پنیرها در کشور خودشان پنیر سنتی یا محلی به حساب می‌آیند و طبیعی است که در ایران به صورت صنعتی تولید می‌شوند.

نکته‌ای که برای خرید و استفاده از این پنیرها وجود دارد، این است که شما باید بدانید برای چی پنیر می‌خرید. چای شیرین با نان و پنیر را فراموش کنید و سعی کنید به خودتان بقبولانید که پنیر نوعی ماده غذایی چند منظوره برای تمام وعده‌هاست.

پنیر صبحانه:

پنیرهای فتا، سفید ساده (گچی)، عمل‌آوری شده، خامه‌ای، رژیمی (بی‌نمک و کم‌چربی)، پنیر سبزی، گردو و فراوری شده، اصلی‌ترین پنیرهایی هستند که برای صبحانه یا عصرانه می‌شود خرید.

پنیر خامه‌ای یکی از خوش‌خوراک‌ترین اینهاست؛ نوعی پنیر سفید نرم که طعم ملایمی دارد و ویژگی اصلی آن داشتن میزان چربی و رطوبت بالاست.

در واقع برای درست کردن آن از شیر پرچرب و خامه استفاده می‌کنند و نمی‌گذارند پنیر به دست‌آمده، بماند تا به اصطلاح رسیده شود. پنیر خامه‌ای در واقع یک نوع پنیر چرب نارس است که باید به صورت تازه هم مصرف شود. البته پنیر خامه‌ای را می‌شود شیرین کرد و برای تهیه انواع دسر هم به کار برد.

پنیرهای غذایی:

«پنیر پیتزا، گودا، پارمسان و موزارلا»، اصلی‌ترین پنیرهایی هستند که در فروشگاه‌ها برای استفاده در پخت و پز می‌توانید پیدا کنید. توصیه اصولی این است که همراه با این پنیرها، یک کتاب ویژه آشپزی پنیری هم بخرید تا پولتان را دور نریخته باشید و البته کسی پس از خوردن آن غذا از بین نرود!

شما اگر راهش را بدانید، حتی می‌توانید به جای جوجه کباب، کباب پنیر اعلا به مهمان‌ها بدهید. با پنیر گودا هم می‌شود انواع سوپ‌ها، سس‌ها، شیرینی و… درست کرد. اغلب پنیر گودا را با پنیر پیتزا اشتباه می‌گیرند، در حالی که این پنیر در زمان پخته شدن کش نمی‌آید و تنها روی غذای گرم آب می‌شود.

پنیر یا بوگیر:

– دمای مناسب برای نگهداری پنیرهای معمولی، 2 تا 5 درجه سانتی‌گراد است؛ پس به یخچال اعتماد کنید و حواستان باشد ظرف پنیر را به دیواره آن نچسبانید.

– برای نگهداری بهتر پنیر، بعد از تهیه آب نمک و خنک کردن آن، پنیر را در این محلول نمک در یخچال نگه دارید. برای آنکه بعدا شور نشود، بیش از 10درصد حجم آب، از نمک استفاده نکنید.

– پنیر را – چه بیرون و چه داخل یخچال – در معرض هوا قرار ندهید زیرا تا به خودتان بیایید، خشک شده و شکل و قیافه‌ای شبیه کشک پیدا می‌کند.

– اگر برنامه‌ریزی شما نگهداری یک تکه پنیر برای مدت طولانی است، انداختن آن در آب، بهترین راه است. البته با این روش ممکن است پنیر، هم مزه‌اش را از دست بدهد (بی‌مزه یا زیادی شور شود) و هم به تدریج خاصیت‌اش از بین برود.

– برای خیلی‌ها پنیرهای محلی وسوسه‌انگیز هستند. بوی این نوع پنیرها، یکراست آدم را به دشت و صحرا و ولایت پدری می‌برد. اما دقت کنید این پنیرها را از هر کس و هر جایی نخرید. پنیر محلی هر چه مانده‌تر باشد، هم جاافتاده‌تر است، هم خطر بیماری‌هایی مانند تب مالت در آن کمتر است.

– وقت بریدن پنیر، مقدار زیادی از آن خرد شده و از بین می‌رود. تا حالا برای بریدن پنیر از نخ قرقره پلاستیکی استفاده کرده‌اید؟ عین یک تیغ تیز پنیر را می‌برد بدون آنکه آن را خرد کند.

– اگر روی پنیرهای رسیده (مانند چدار و لیقوان) کپک زد، می‌شود قسمت کپک زده را به صورت لایه‌ای نسبتا عمیق جدا کرد. اما اگر این اتفاق برای پنیرهای نرم و تازه مثل خامه‌ای بیفتد، بهترین جایی که پنیر را می‌شود آنجا فرستاد، سطل آشغال است!

– اگر از «پنیر آبی» استفاده می‌کنید، باید آن را در پوششی بدون منفذ نگهداری کنید. کپک‌های روی آن خیلی راحت به سایر مواد غذایی نفوذ می‌کنند.

– توی یخچال پنیر را در همسایگی مواد غذایی که زیادی از خودشان بو و رایحه پراکنده می‌کنند، نگذارید. پنیرها مثل یک بوگیر خوب، به راحتی بو را جذب کرده و تغییر می‌دهند. خب، طبیعی است که پنیری که دیگر بوی پنیر ندهد یا فاسد شده باشد، به دل آدم نمی‌چسبد.