حقیقت این است که بیشتر کودکان فراتر از سن آموزش دستشویی رفتن (معمولاً بزرگتر از 4 سال) که به کرات لباس زیرشان را کثیف می کنند وضعیتی معروف به انکوپرزیس دارند. مشکلی در روده ها که اجبار طبیعی برای رفتن به دستشویی را کند می کند و نمی توانند خود را نگهدارند. گرچه برآورد می شود انکوپرزیس 1 تا 2 درصد کودکان زیر 10 سال را مبتلا می کند. اما مشکلات مربوط به بی اختیاری مدفوع و یبوست برای بیش از 25 درصد تمامی مراجعین به متخصصان گوارش اطفال (پزشکانی که متخصص در اختلالات معده و روده اند) در نظر گرفته می شود.
90 درصد موارد بی اختیاری مدفوع به دلیل یبوست است. مدفوع سفت و خشک دفعش مشکل است. اکثر کودکان مدفوع خود را بدلیل درد ناشی از یبوست که مرحله ای از دفع غیر عادی مدفوع محسوب می گردد، نگه می دارند.
توصیه‌های اعضای خانواده و دوستان همیشه مفید نیست چون بیشتر افراد به اشتباه معتقدند انکوپرزیس مقوله ای رفتاری است . والدین، پدر و مادر بزرگ، از تنبیهات و اقدامات متعددی برای بی اختیاری مدفوع استفاده می کنند که تنها احساس تنهایی، خشم، افسردگی یا تحقیر به کودک می دهد.
بیش از 20 درصد کودکان مبتلا به انکوپرزیس احساس کمبود عزت نفس دارند که نیاز به دخالت روانشناس یا مشاور دارند. اگر کودکتان بی اختیاری مدفوع دارد، تحقیر یا تنبیه کردنش تنها اوضاع را بدتر می کند – در عوض، با پزشکش صحبت نمایید که می تواند به شما و کودکتان برای مبارزه با این شرایط کمک کند.
بی اختیاری مدفوع چیست و عوامل آن چه هست؟
انکوپرزیس سه تا 6 برابر در پسران شایعتر است. برای کودک بی اختیاری مدفوع، درک یبوست مهم است. تعداد دفعات اجابت مزاج از نظر سن و ماهیت فرد متغیر است. خالی کردن روده در حالت طبیعی از یک تا دوبار در روز تا تنها 3 تا 4 بار در هفته متغیر می باشد. به عنوان مثال کودکی که بدون مشکل بعد از 3 روز مدفوع نرمی دفع می کند یبوست ندارد. در هر حال کودکی که مدفوع سختی (کوچک یا بزرگ) هر چند روز یکبار دفع می کند، یبوست دارد. کودکان دیگر هر روز به دستشویی می روند اما تنها کمی گلوله های مدفوع سخت و کوچک دفع می کنند و همیشه مقداری مدفوع در روده بزرگشان دارند.
لذا عوامل مدفوع سخت در اولین مرحله چیست؟ هر یک از مواردی چون رژیم غذایی، بیماری، مصرف کم مایعات، ترس از دستشویی رفتن و یا دسترسی محدود به توالت عمومی (مانند توالت مدرسه).
بعضی کودکان پس از اتفاقات استرس آور در زندگی شان مانند طلاق یا مرگ فامیل نزدیک دچار یبوست مزمن می شوند. عامل هر چه که باشد زمانی که کودک شروع به نگهداشتن مدفوع خود می کند، مدفوع در روده بزرگ افزایش می یابد و چرخه معیوب شروع می گردد.
کار اصلی روده بزرگ حذف آب از مدفوع است پیش ازآنکه بخواهد آن را دفع کند. هر چه مدفوع بیشتر در آنجا بماند آب بیشتری حذف می گردد و برای کودک دفع مدفوع خشک و بزرگ سخت تر می شود. مدفوع بزرگ نیز روده بزرگ را کش می دهد و عضلات آن را ضعیف می کند و بر اعصابی که زمان دفع مدفوع را به کودک خبر می‌دهد، تاثیر می‌گذارند. چون روده بزرگ شل، مدفوع سخت را نمی توان بیرون براند، دفعش دردناک است و کودک برای خودداری از دفع مدفوع به رقصیدن، مورب کرد پاها، ادا در آوردن یا روی نوک پا راه رفتن ادامه می دهد.
در نهایت، بخش تحتانی روده بزرگ به قدری پر می شود که برای اسفنکتر (دریچه ای که خروج مدفوع از مقعد را کنترل می کند) نگهداشتن مدفوع را مشکل می سازد. مدفوع جزئی شاید خارج شود و باعث کثیف کردن شورت کودک گردد. مدفوع نرم تر نیز در اطراف توده بزرگ مدفوع تراوش می کند و لباس زیرش را به هنگام استراحت اسفنکتر لکه می کند. کودک نمی تواند از کثیف کردن خودش خودداری کند. هیچ فکری در مورد این رویداد ندارد چون اعصاب پیامی را که تنظیم کننده تخلیه شکم (یا دفع مدفوع) است نمی‌فرستند.
والدین در ابتدا فکر می کنند کودکشان دارای مورد ساده ای از اسهال است. اما پس از تکرار بی اختیاری مدفوع، مشخص می گردد که مشکل دیگری وجود دارد – خصوصاً چون دفع مدفوع زمانی رخ می دهد که کودک بیمار نیست.
اغلب والدین از این واقعیت که کودکشان به نظر می رسد بخاطر این پیشامدها که اکثراً به هنگام بیداریش رخ می دهد آرامش داشته باشد نومید می گردند . انگار که به علت سهل‌انگاری کودک است، کودک نباید از این حالت شرمنده و مقصر باشد (بعضی کودکان حتی سعی می کنند لباس زیر کثیفشان را از والدین پنهان نمایند). دلیل دیگری شاید مشخص تر باشد چون مغز کودک در نهایت به بوی مدفوع عادت می کند، دیگر متوجه آن نمی شود.
هنگامی که به پزشک کودکتان تماس می گیرید:
اگر کودکتان هر یک از علائم ذیل را نشان می دهد با پزشکش تماس بگیرید:
وجود مدفوع آبکی روی لباس زیر به هنگامی که کودکتان بیمار نیست.
مدفوع سخت یا درد به هنگام داشتن مدفوع
زمانیکه که کودک از اجابت مزاج اجتناب می‌کند.
درد شکمی
فقدان اشتها
درمان انکوپرزیس
اگر فکر می کنید کودکتان دارای بی اختیاری مدفوع است، بسیار مهم می باشد که فوراً با پزشکش تماس بگیرید و چنانچه بیشتر صبر نمایید، سخت تر درمان می شود. وقتی روده بزرگ بوسیله مدفوع کشیده می شود، توانایی اعصاب در ارسال علائم به مغز برای زمان دفع مدفوع مختل می گردد. اگر درمان نشود، نه تنها دفع مدفوع سخت‌تر می شود بلکه کودکان مبتلا به انکوپرزیس اشتهایشان را از دست می دهند یا از درد شکم رنج می برند. مدفوع بزرگ و سخت نیز باعث جراحت پوست در اطراف مقعد می شود که خون در مدفوع ، کاغذ توالت یا در توالت باقی می ماند . یبوست می تواند منجر به شب ادراری و عفونتهای مجرای ادراری نیز گردد چراکه روده بزرگ پر از مدفوع بر مثانه فشار می‌آورد.
درمان بی اختیاری مدفوع عبارت است از سه مرحله اقدام تحت نظر پزشک کودکتان. اکثر موارد بی اختیاری مدفوع را می توان با پزشک کودک درمان نمود. اگر تلاشهای اولیه پزشک بی نتیجه ماند او را نزد متخصص گوارش ببرید:
1. اولین مرحله عبارت است از تخلیه کردن روده بزرگ از مدفوع سخت و متراکم. هر پزشکی روش متفاوتی برای کمک به کودکتان دارد. بر اساس سن کودک و فاکتور دیگر، پزشک داروهایی تجویز می کند از جمله نرم کننده مدفوع (مانند روغن معدنی)، مسهل و یا تنقیه. (مسهل یا تنقیه باید تنها با نظارت پزشک کودکتان داده شود؛ هرگز این درمانها را بدون اولین بررسی پزشکش در منزل انجام ندهید). هر چند اولین قدم ناخوشایند بنظر می‌رسد ولیکن بسیارلازم است که روده ها برای درمان موفق یبوست و خاتمه دادبه انکوپرزیس تمیز شوند.
2. پس از تخلیه روده بزرگ، پزشک به کودک کمک می کند با استفاده از عوامل نرم کننده مدفوع دفع منظم مدفوع داشته باشند که بیشترشان به صورت عادی این کار را می کنند. در این مرحله مهم است استفاده از نرم کننده مدفوع را ادامه داد تا فرصتی به روده های کودکتان بدهید تا به حد طبیعی برسد (عضلات روده ها کشیده شده اند لذا نیاز به فرصت دارد تا به حالت عادی بر گردد. از والدین خواسته می شود دو بار در روز پس از وعده غذایی کودک را روی نشیمنگاه توالت به مدت 5 تا 10 دقیقه بنشانند تا روده ها بر حسب عادت منظم تحریک شوند.
این کار به کودک کمک می کند تا توجه به فشارهای خاص خودش را یاد بگیرد.وقتی دفع مدفوع منظم صورت می گیرد پزشک کودکتان استفاده از نرم کننده مدفوع را کاهش می دهد.
به خاطر داشته باشید اگر در دوره درمان کودکتان به طور اتفاقی دوباره یبوست شدید پیدا کرد یا لباس زیرش را در طول درمان کثیف کرد مخصوصاً وقتی پزشک سعی می کند کودک را از داروهای مسهل دور کند، نومید نشوید.
روش خوبی برای پیگیری پیشرفت کودکتان ادامه دادن یادداشت زمان دفع مدفوع روزانه اش می باشد. با اطمینان تکرر، ماهیت (یعنی سفتی، نرمی، خشکی) اندازه (یعنی کوچکی، بزرگی) مدفوع ها را یادداشت نمایید.
صبوری راه حل درمانانکوپرزیس است. چند ماه تا چند سال طول می کشد تا روده بزرگ کشیده شده به حالت عادیش بر گردد و اعصاب آن دوباره موثر گردند.
در ضمن، رژیم غذایی و ورزش اهمیت زیادی در نرم و منظم کردن مدفوع دارد. همچنین غذاهای غنی از فیبر بالا را به خود کودکتان بدهید و راههای دیگری برای ترکیب کردن این غذاها با غذای کودکتان اتخاذ نمایید به گونه ای که خوردن خوراکی با فیبر بالا که برای درمان بی اختیاری مدفوع لازم است کاری عادی گردد.
• بیسکویت و یا کلوچه سبوس دار برای کودک تهیه کنید.
• خوراک لوبیا (از جمله لوبیا رشتی) درست کرده و پس از اضافه کردن آبلیمو و مقداری روغن زیتون و ادویه همراه و یا بدون سالاد به کودکتان بدهید.
• خورشت کدو و یا بادمجان درست کنید.
• خورشت کدو و یا بادمجان درست کنید.
• حلیم بادمجان درست کرده و مقدار زیادی عدس آب‌پز نیز به آن اضافه کنید.
• به کودک کِشته آلو و یا کِشته زردآلو بدهید.
• کودک را به خوردن سالاد تشویق کنید. سالاد می‌تواند حاوی هویج خرد شده، خیار، کاهو، گوجه فرنگی، گل کلم یا کلم به همراه سس لذیذ باشد.
علاوه بر اینکه مطمئن می شوید کودکتان رژیم غذایی غنی از فیبر دارد، فراموش نکنید که مقدار زیادی مایعات هر روز به او بخورانید از جمله آب و آب میوه طبیعی مثل آب گلابی، هلو و آلو تا به جذب آب در روده بزرگ کمک کند. همچنین مصرف لبنیات روزانه کودکتان (از جمله پنیر، ماست و بستنی) را به 500 سی‌سی محدود نمایید.
درمان موفق بی اختیاری مدفوع بستگی به حمایت کودک دارد. برخی والدین متوجه می شوند تشویق ها و عملکردهای مثبت به ترغیب کودک در طول درمان کمک می کند. انگیزه به کودک بدهید مثل زدن ستاره یا برچسب روی تقویم دفع مدفوعش، به خاطر داشتن مدفوع یا حتی سعی در این زمینه، نشستن روی نشیمنگاه توالت یا مصرف دارو. هر چه که انجام می دهید، سرزنش نکنید یا فریاد نکشید – احساس بدی به کودکتان می دهد و به کنترل این وضعیت کمکی نمی کند.
صحبت و حمایت زیادی نشان دهید و اطمینانش دهید تنها کودکی نیست که در دنیا دچار این مشکل شده است. با گذشت زمان و درک وی، به بی اختیاری مدفوع می تواند غلبه کند.
