موارد و مقدار مصرف:
الف) داروی کمکی در احیای قلبی در مرحله پیشرفته (Adjunct to advanced cardiac life support).
بزرگسالان: اگرچه دیگر به طور معمول استفاده نمی‌شود، ابتدا، مقدار مصرف لودینگ mEq/kg 1 از محلول 7.5 درصد تزریق وریدی شده و به دنبال آن هر 10 دقیقه mEq/kg 0.5، بر حسب وضعیت گازهای خون، تزریق می‌گردد. مقادیر مصرف بعدی بر اساس سنجش گاز خون تنظیم می‌شود. در صورت در دسترس نبودن آزمون سنجش گاز خون، هر 10 دقیقه، مقدار mEq/kg 0.5 تزریق وریدی می‌شود تا وضعیت گردش خون بهبود یابد.
نوزادان و کودکان: مقدار مصرف لودینگ mEq/kg 1 از محلول 7.5 درصد تزریق وریدی می‌شود. جهت کاهش خطر خونریزی داخل جمجمه‌ای، در نوزادان و نوزادان نارس می توان محلول را به نسبت 1: 1 از بیکربنات و دکستروز رقیق کرد یا به غلظت 4.2 درصد رساند. مقدار مصرف ممکن است هر 10 دقیقه، بر اساس سنجش گاز خون، تکرار شود. مقدار مصرف نباید از mEq/kg/day 8 تجاوز کند.
ب) اسیدوز متابولیک شدید.
بزرگسالان: مقدار مصرف به غلظت CO2 خون ، pH خون و وضعیت بالینی بیمار بستگی دارد. به طور کلی، مقدار mEq/kg 180-90، طی ساعت اول ، انفوزیون وریدی می‌شود و سپس می‌توان میزان آن را بر حسب نیاز تنظیم نمود.
پ) قلیایی کردن ادرار.
بزرگسالان: از راه خوراکی، ابتدا مقدار mEq 48 (چهار گرم) و به دنبال آن هر چهار ساعت، mEq 24-12) 2-1 گرم) مصرف می‌شود.
کودکان: از راه خوراکی، مقدار mg/kg/day 840-84) mEq 10-1) مصرف می‌شود.
ت) اسیدوز متابولیک غیراورژانس.
بزرگسالان و نوجوانان: مقدار mEq/kg 5-2 ، طی 8-4 ساعت انفوزیون وریدی می‌شود.
ث) آنتی اسید.
بزرگسالان: مقدار mg 300 تا 2 گرم از راه خوراکی یک تا چهار بار در روز مصرف می‌شود.
موارد منع مصرف و احتیاط:
موارد منع مصرف: آلکالوز متابولیک یا تنفسی، آلکالوز همراه با کاهش کلرید خون ناشی از مصرف مدرها، استفراغ یا تخلیه مایعات از لوله بینی:معدی (NG-Tube) از طریق ساکشن، کاهش کلسیم خون (آلکالوز ممکن است موجب بروز تتانی شود)، مصرف طولانی مدت (ممکن است موجب بروز افزایش بار سدیم یا اسیدوز متابولیک شود).
در کسانی که بدنبال مصرف دیورتیک دچار آلکالوز هایپوکلرمیک شده‌اند، هایپرتانسیون، تشنج یا نارسایی قلبی مصرف آن ممنوع است. مصرف سدیم بیکربنات خوراکی در کسانی که اسیدهای معدنی قوی بلعیده‌اند ممنوع است. نباید از این دارو بعنوان درمان زخم معده استفاده شود.
موارد احتیاط: نارسایی احتقانی قلب (CHF)، بیماری ریوی، آسیت، یا موارد دیگری که موجب احتباس مایعات می‌شود (این دارو یک محلول هیپرتونیک بوده و حاوی میزان زیادی سدیم است)، کاهش پتاسیم (آلکالوز ممکن است غلظت سرمی پتاسیم را کاهش داده و بیمار مستعد بروز آریتمی قلبی گردد). نوزادان و کودکان کوچکتر از دو سال (تزریق سریع سدیم هیپرتونیک ممکن است موجب بروز زیادی سدیم خون شود.) سیروز، ادم، افراد سالمند.
عوارض جانبی:
اعصاب مرکزی: تغییر سطح هوشیاری، کانفوزیون (زیادی سدیم خون)، ترمور.
قلبی – عروقی: احتباس مایعات، تشدید نارسایی قلبی.
دستگاه گوارش: نفخ و آروغ زدن (بعد از مصرف خوراکی)، کرامپ.
ادراری ـ تناسلی: سنگ کلیه.
متابولیک: آلکالوز ، هایپرناترمی، هایپرکلرمی، اسمولاریته بیش از حد.
موضعی: درد و نکروز بافت بعد از نشت دارو از محل تزریق وریدی.
توجه: در صورت بروز آلکالوز متابولیک، باید مصرف دارو قطع شود.
مصرف بیکربنات بطور معمول جهت استفاده در ایست قلبی توصیه نمی‌شود چون می‌تواند بدنبال تولید دی اکسید کربن، بطور متناقض اسیدوز ایجاد کند.
مسمومیت و درمان:
تظاهرات بالینی: کاهش هوشیاری و کانفوزیون ناشی از زیادی سدیم خون، تتانی ناشی از هایپوکلسمی، آریتمی قلبی ناشی از هایپوکالمی، حملات تشنجی ناشی از آلکالوز.
درمان: اختلالات آب و الکترولیت، و pH خون تصحیح گردد. پیگیری دقیق علائم حیاتی بیمار و حفظ تعادل آب و الکترولیت انجام شود.
تداخل دارویی:
در صورت قلیایی شدن ادرار، بیکربنات سدیم نیمه عمر کینیدین، افدرین و سودوافدرین را بالا برده و دفع تتراسیکلین‌ها، سالیسیلات‌ها، کلرپروپامید و لیتیم را افزایش می‌دهد.
مصرف این دارو همراه با کورتیکواستروئیدها ممکن است احتباس سدیم را افزایش دهد.
مهارکننده‌های ACE می‌توانند منجر به عدم تحمل به دارو و بروز واکنش‌های جانبی آلرژیک شوند و مصرف همزمان آنها باید با احتیاط صورت گیرد.
مکانیسم اثر:
بیکربنات سدیم یک داروی قلیایی‌کننده است که بعد از تجزیه، یون بیکربنات را فراهم می‌سازد. مصرف بیکربنات بیش از مقداری که برای بافره کردن یون‌های هیدروژن لازم است، سبب قلیایی شدن سیستمیک و هنگام دفع موجب قلیایی شدن ادرار می‌شود.
عملکرد آنتی اسید: به دنبال مصرف خوراکی، سدیم بیکربنات منجر به خنثی شدن اسید معده با مکانیسم ذکر شده می‌شود.
فارماکوکینتیک:
جذب: بعد از مصرف خوراکی، به صورت یون سدیم و بیکربنات، به خوبی جذب می‌شود.
پخش: به طور طبیعی حاصل شده و در گردش خون سیستمیک انتشار می‌یابد.
متابولیسم: ندارد.
دفع: بیکربنات فیلتره شده مجدداً توسط توبول‌ها بازجذب می‌شود. کمتر از یک درصد بیکربنات فیلتره شده دفع می‌شود.
اشکال دارویی:
Injection: 8.4%, 10ml, 8.4%, 50ml
اطلاعات دیگر:
طبقهبندی فارماکولوژیک: داروی قلیایی‌کننده.
طبقهبندی درمانی: قلیایی‌کننده ادرار و سیستمیک، بافرکننده سیستمیک یون هیدروژن، آنتی اسید خوراکی.
طبقهبندی مصرف در بارداری: رده C
ملاحظات اختصاصی:
1- علائم حیاتی بیمار به طور مرتب پیگیری شود. در صورت مصرف دارو به عنوان قلیایی‌کننده ادرار، pH ادرار پیگیری شود.
2- از نشت محلول هنگام تزریق وریدی خودداری شود. اضافه کردن املاح کلسیم ممکن است موجب رسوب محلول گردد.
3- بیکربنات ممکن است سبب غیرفعال شدن کاتکول‌آمین‌های محلول (اپی‌نفرین، فنیل‌افرین و دوپامین) شود.
4- در صورت مصرف طولانی مدت دارو، باید بیمار از نظر بروز سندرم شیر – قلیا (milk-alkali syndrome) بررسی شود.
5- ممکن است از این دارو همراه با دکستروز و انسولین، بعنوان درمان کمکی هایپرکالمی استفاده شود.
نکات قابل توصیه به بیمار:
در صورت مصرف دارو از راه خوراکی، آن را یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از قرص‌های دارای روکش روده‌ای مصرف کنید، زیرا این دارو ممکن است موجب حل شدن روکش آنها در معده شود. از مصرف دارو با شیر پرهیز شود، چرا که می‌تواند باعث هایپرکلسمی، آلکالوز و احتمالاً تشکیل سنگ‌های کلیوی شود.
مصرف در سالمندان: بیماران سالخورده مبتلا به نارسایی احتقانی قلب (CHF) یا سایر مواردی که موجب احتباس مایعات می شوند، در معرض خطر بیشتری از نظر احتباس مایعات قرار دارند. بنابراین، دارو در این بیماران باید با احتیاط تجویز شود.
مصرف در کودکان: از انفوزیون سریع ml/min) 10) محلولهای هیپرتونیک در کودکان کوچکتر از دو سال باید اجتناب کرد.
مصرف در شیردهی: در صورتی که بیکربنات سدیم در دوران شیردهی با احتیاط مصرف شود، بی خطر است.
اثر بر آزمایشهای تشخیصی:
بیکربنات سدیم ممکن است غلظت سرمی الکترولیت‌ها را تغییر داده و غلظت سرمی لاکتات را افزایش دهد.
