سبوس که یکی از غنی ترین منابع الیاف گیاهی (فیبر) مورد استفاده در برنامه غذایی شمرده می شود، پوسته خارجی گندم، جو دوسر، برنج و سایر دانه های غلات است. سابقا هنگامی که این دانه ها آسیاب می شدند، سبوس آنها عمدتا دور ریخته می شد.
پس از آن در دهه ۶۰ یک پزشک انگلیسی به نام دکتر دنیس پی، بورکیت در آفریقا، چند گزارش علمی منتشر ساخت. دیدگاه های او حاکی از این بود که سبوس و دیگر انواع الیاف گیاهی قادرند از پیدایش حمله های قلبی، آماس استطاله، سایر اختلالات روده ای و سرطان های پستان، بخشی از روده بزرگ (کولون)، پروستات و رحم جلوگیری می کنند.
وی پس از اینکه مشاهده کرد بومیان آفریقا به علت مصرف مقادیر فراوان دانه های سبوس دار به ندرت به این بیماری ها دچار می شوند، نظریه اش را در مورد معجزات غذایی و درمانی سبوس گسترش داد. ذکر مزیت ها و سودمندی های متعدد سبوس در تعدادی از کتاب های پرفروش و گزارش های فراوان رسانه های همگانی باعث شد که این ماده در دهه ۷۰ میلادی به ماده غذایی باب روز شهرت یابد و سبوس خام آسیاب شده به هر چیزی از نان، غلات و کلوچه گرفته تا غذاهایی همچون کوفته و سیب تنوری افزوده شود.
از آن پس، شور و شوق زیاد از حد برای مصرف سبوس خام برطرف شده است زیرا پژوهندگان اطلاعات فراوانی در زمینه مزایای بهداشتی و خطرات احتمالی آن به دست آورده اند. در ضمن اینک می دانیم که انواع گوناگون سبوس، خواص و نقش های مختلفی دارند. به طور مثال اساسا سبوس گندم حل نشدنی است؛ هر چند آب فراوانی جذب می کند، ولی راه خود را به مجرای سالم روده می گشاید.
وقتی که در حد اعتدال مصرف می شود، الیاف گیاهی از پیدایی یبوست پیشگیری می کند. با وجود این، استفاده بسیار زیاد از این ماده ممکن است به ایجاد نفخ و گاز روده بینجامد.
نظریه دکتر بورکیت حاکی از این است که بر اثر مصرف سبوس، زمان ماندن مواد زاید در روده تقلیل می یابد و بدین ترتیب از بروز سرطان کولون جلوگیری می گردد. ولی مطالعات مربوط به اثبات مستند این اثر حفاظتی، پیامدهای جورواجوری پدید آورده اند. بر پایه مطالعات صورت گرفته در استرالیا، زنانی که به حد وفور از سبوس گندم سود می جویند، در واقع کمتر به سرطان روزافزون قولون دچار می شوند.
در مقابل، بررسی چهار ساله به عمل آمده درباره بزرگسالانی که شدیدا در معرض پولیپ های پیش سرطانی کولون قرار دارند، حاکی است که اندازه و میزان رشد پولیپ های مصرف کنندگان سبوس چندان چشمگیر نیست.
اگر با دید مثبت تریی به قضیه بنگریم، در می یابیم که گنجاندن سبوس گندم در برنامه غذایی سرشار از الیاف گیاهی امکان دارد در جلوگیری از آماس استطاله که گونه ای اختلال روده ای است، موثر افتد. در طی این بیماری، جیب ها (حفره ها)ی کوچک برآمده از دیواره کولون در هم فرو رفته و ملتهب می شوند. از آنجایی که سبوس به پیشگیری از یبوست کمک می کند، احتمال دارد برای مبتلایان به بواسیر نیز فایده داشته باشد به ویژهسبوس جو دوسر.
سبوس جو دوسر مقدار زیادی الیاف گیاهی محلول دارد که چسبناک است و با آب ترکیب می گردد تا ژل غلیظی درست شود. عده ای از پژوهشگران گزارش داده اند که چنین الیاف گیاهی، میزان کلسترول را می کاهد و افزون بر این، به نظر می رسد که سوخت و ساز گلوکز را در مبتلایان به مرض قند بهبود می بخشد. در عوض، این مزیت نیاز آنان را به انسولین و سایر داروهای ضدبیماری مزبور کم می کند.
تا همین اواخر، گزارش های رسیده حکایت از آن داشت که سبوس برنج هم مقادیر کلسترول را تقلیل می دهد. با این حال، محققان مطمئن نیستند که آیا این فایده ناشی از الیاف گیاهی حل نشدنی موجود در سبوس و یا مقدار زیاد روغن اشباع نشده است که در گیاهک برنج یافت می شود، که در فرآیند آسیاب شدن از پوسته دانه ها جدا می گردند.
انواع سبوس و همچنین سایر موادغذایی انباشته از الیاف گیاهی، نقش ارزنده ای را در مهار وزن به عهده دارند. به این ترتیب که انسان حس می کند بدون پرخوری سیر شده است. امکان دارد این حالت، توجیهی در زمینه کاهش برخی سرطان های حاصل از فربهی و حمله های قلبی در بین جمعیت هایی باشد که برنامه غذایی شان آکنده از الیاف گیاهی می باشد.
زمانی که نخستین بار مزایا فواید سبوس اعلام شد، شمار زایدی از مردم، افزودن چند قاشق غذاخوری سبوس خام آسیاب شده را به غذای روزانه شان آغاز کردند. به زودی بر همگان معلوم شد که به این طریق بیماری روده ملتهب که بر اثر آن قولون التهاب یافته و زخم های کوچک ناهموارش می سازد، وخیم تر می شود. وانگهی، اسید فیتیک موجود در سبوس خام، بدن را از جذب کلسیم، آهن، روی، منیزیم و دیگر مواد کانی مهم باز می دارد.
در حین پختن نان، آنزیم های داخل مخمر (خمیرمایه) بخش عمده ای از اسید فتیک را از بین می برد. حرارت پدید آمده در خلال این فرآیند نیز بیشترین بخش این اسید را که در غلات سرشار از سبوس یافت می شود، نابود می سازد. بدین ترتیب، این فرآورده های فرآوری شده، مطمئن تر از سبوس خام، آسیاب می شوند.مانند سبوس جو دو سر که از بهترین غلات مناسب جهت درمان بسیاری از بیماری ها است.
در عین حال، چند گزارش مربوط به انسداد روده در کسانی که مقادیر زیادی سبوس مصرف کرده اند نیز به دست آمده است. در حال حاضر بسیاری از کارشناسان تغذیه، روش سنجیده ای را توصیه می کنند و آن عبارت از این است که نان گندم، غلات و سایر فرآورده های سبوس دار بخورید.
بلغور جو دو سر (یولاف)، میوزلی، گرانولا آمیزه ای از غلات و خشکبار خرد شده که صبح با شیر می خورند و سایر غلات متشکل از جو دوسر سبوس دار میل کنید و همین طور برنج قهوه برنجی که پوسته بیرونی آن خارج شده، ولی هنوز سفید نشده باشدف را جایگزین برنج سفید صیقل داده شده، بنمایید. اینگونه موادغذایی لذیذتر و از نظر تغذیه مفیدتر از سبوس خام هستند که مزه خاک اره می دهد.
خوردن نان سفید، سیب زمینی و برنج بدون سبوس در افزایش قند خون و کاهش و نارسایی انسولین نقش زیادی دارد.
از همین رو، عرضه نان سبوس دار از مهمترین ارکان اشاعه فرهنگ تغذیه صحیح در جامعه است. در کنار آن هم می توان به عرضه «نان جو»، «نان شاهدانه» ، «نان زیره»، «نان شوید»، «نان سیر»، «نان شیرمال سبوس دار»، «نان خرما»، «نان آویشن» اقدام نمود. اما متاسفانه تنها غله ای که با سیستم گوارشی سازگاری دارد جو دو سر است که در ایران متاسفانه عده ای سودجو به نام نان جو دو سر عرضه می نمایند.
روزانه به ازای هر عضو خانواده، یک قاشق «سبوس جو دوسر» مصرف کنید. اگر در عمل به این نکات موفق شوید، طولی نمی کشد که دیگر در منزلتان خبری از موهای ریخته شده خود، فرزندان و همسرتان نیست. رنگ و روی افراد خانواده باز شده چهره شان شفاف و روشن تر شده است و دیگر جوش های ریز و درشت نمی زند. می بینید که هیچ کدام از اعضای خانواده شما یبوست ندارد، اسهال های فرزندانتان کاهش یافته و خون دماغ های ممتد دختر کوچکتان بهبود پیدا کرده است.
مادربزرگ ها هم دیگر از عذاب چربی، کلسترول و قندخون رها شده و آرامش می یابند. پدرها دیگر اثری از فشار خون نمی بینند و از همه مهمتر اینکه می بینید لک های روی گونه هایتان پاک شده، ابروان تان پرپشت گشته و صورتتان دیگر چربی پس نمی دهد، ناخن هایتان دیگر تیره، شکننده و تا نمی شوند.
سنگ های صفراوی به سراغ شما نمی آید و رشد طولی فرزندتان به گونه چشمگیری افزون می گردد و بیماری قند، ضعف اعصاب، کم خوابی و کم کاری غده های درون ریز نخواهید داشت. بدانید که این «سبوس» اعجازگر حاوی موادحیاتی است که ۲۵ درصد وزن گندم را تشکیل می دهد و ۹۰ درصد سبوس، مواد مغذی است.
به پیشگیری از یبوست کمک می کند.
بر اثر مصرف این ماده غذایی، احساس سیری به انسان دست می دهد که در نتیجه به کاهش وزن می انجامد.
