بیماری های غدد بزاقی
بزاق برای مرطوب نگهداشتن داخل دهان و شروع هضم غذا ضروری است و مانع پوسیدگی دندانها می شود. سه غدۀ بزاقی اصلی در هر طرف (جمعاً شش غده بزاقی اصلی) بعلاوۀ تعداد بسیار زیادی غده بزاقی فرعی که در سرتاسر دهان و لب و حلق ما قرار دارند مسئول تولید و ترشح بزاق به داخل دهان ما هستند. غدد بزاقی اصلی به نامهای بناگوشی، تحت فکی و زیر زبانی نامیده می شوند. در داخل هر کدام از این غدد مجاری باریکی قرار دارد. بزاقی که غده ترشح می کند وارد این مجاری می شود. تعدادی از این مجاری به یکدیگر متصل شده و مجاری بزرگی را تشکیل می دهند و در نهایت این مجاری بزرگتر نیز به یکدیگر متصل شده و مجرایی را تشکیل می دهند که دهانۀ این مجرا به دهان باز می شود. لذا بزاق تولید شده در نهایت به داخل دهان تخلیه می شود. محل وارد شدن مجرای غده بناگوشی به دهان در مجاورت دندانهای پنجم و ششم فک بالاست. اگر در جلوی آئینه زبان خود را بالا ببرید در قسمت جلویی زیر زبان در هر طرف محل ورود مجرای غده تحت فکی را می توانید ملاحظه کنید. غدۀ زیر زبانی نیز از طریق چند مجرای کوچک زیر زبان به دهان راه باز می کند.
چه عواملی باعث مشکلات غدد بزاقی می شوند؟
مشکلات غدد بزاقی که منجر به علائم بالینی می شوند عبارتند از:
انسداد:
انسدد مجاری بزاقی را بیشتر در غدد تحت فکی و بناگوشی می بینیم که معمولاً علت ایجاد آن تشکیل سنگ بزاقی در داخل این مجاری است. علائم معمولاً به هنگام غذا خوردن بروز می کنند. چراکه به هنگام غذا خوردن میزان تولید بزاق زیاد می شود و جریان بزاق از طریق مجاری به سمت دهان هدایت می شود امّــا بدلیل انسدادی که در مجرا وجود دارد بزاق در پشت این انسداد تجمع پیدا می کند و باعث تورم غدۀ بزاقی و درد قابل توجهی می شود. اگر سنگ آنقدر بزرگ نباشد که مجر ا را به طور کامل ببندد، فشار بزاق باعث جابجا شدن سنگ و به جریان افتادن بزاق می شود و لذا معمولاً مدتی بعد از غذا خوردن تورم و درد کاهش پیدا می کند تا اینکه وعدۀ غذایی بعدی سر برسد و مجدداً درد و تورم ظاهر شود. اگر عفونت هم به غدۀ متورم اضافه شود بناگاه درد و تورم به میزان بسیار زیادی شدت پیدا می کند که اگر به موقع درمان نشود ممکن است منجر به آبسۀ چرکی شود.
گاهی ممکن است مجاری غدد بزاقی اصلی بطور غیر طبیعی در قسمتهایی از مسیرشان دچار تنگی باشند. در چنین حالتی با وجودیکه سنگی در کار نیست امّــا باز هم تنگی مجاری بزاقی باعث کم شدن سرعت جریان بزاق و تجمع بزاق در غدد و افزایش احتمال عفونت غده بزاقی می شوند.
عفونت:
اوریون شایعترین عفونت غدد بزاقی در کودکان است که غدد بناگوشی را درگیر می کند با وجودیکه اوریون بیشتر در کودکانیکه واکسینه نشده اند دیده می شود ممکن است بزرگسالان را نیز گرفتار کند با این وجود اگر ناحیه بناگوشی فرد بالغی فقط در یک طرف متورم شود ابتدا باید عوامل انسدادی و تومورهای غدۀ بزاقی را در نظر آورد
عفونت بدلیل انسداد مجرای بزاقی یا کاهش سرعت سیر جریان بزاق نیز روی می دهد چراکه دهان حاوی باکتریهای فراوانی است که می توانند در چنین موقعیتی باعث عفونت شوند.
تومورهای اولیۀ خوش خیم و یا بدخیم غدد بزاقی معمولاً بصورت بزرگ شدن غده لنفاوی خود را نشان می دهند. تومورها فقط باعث تورم یک غده بزاقی می شوند و به ندرت ممکن است که همزمان بیش از یک غده بزاقی بدلیل وجود تومور دچار تورم شود.
تومورهای بدخیم غدد بزاقی اصلی ممکن است به سرعت رشد کرده، دردناک باشند و باعث از بین رفتن حرکت قسمتی از عضلات همان طرف صورت شوند که در این صورت باید سریعاً مورد بررسی قرار گیرند.
سایر اختلالات :
غدد بزاقی در اثر بعضی از بیماریهای سیستم ایمنی مثل شوگرن نیز ممکن است بزرگ شوند. در این نوع بیماریها غدد بزاقی بیمار تحت حمله سیستم ایمنی بدن خود وی قرار می گیرد و بزرگ می شود در چنین حالاتی خشکی دهان و چشم شایع است. این حالت همراه با دیگر بیماریهای سیستمیک مثل آرتریت روماتوئید نیز ممکن است دیده شود. دیابت نیز ممکن است باعث بزرگ شدن غدد بزاقی بخصوص غدۀ بناگوشی شود. الکلی ها ممکن است به تورم غدد بناگوشی مبتلا شوند که معمولاً دو طرفه می باشد.
اگر پزشک شما به انسداد مجرای غدۀ بزاقی مشکوک شود ممکن است با بی حس کردن دهانۀ مجرا و وارد کردن میل به درون مجرا تلاش کند تا مجرا را گشاد کند و امکان خروج سنگ مجرا را فراهم آورد. قبل از انجام این کار عکس رادیولوژی دندانپزشکی ممکن است محل سنگ را به جراح نشان دهد.
چنانچه توده ای در داخل غدۀ بزاقی وجود داشته باشد سی تی اسکن و ام آر آی کمک کننده هستند. گاهی پزشک با وارد کردن سر سوزن به درون توده با سرنگ از درون توده سلولهایی را بیرون می کشد. پاتولوژیست با بررسی این نمونه در زیر میکروسکوپ جنس توده را مشخص می نماید و جراح براساس جنس توده طرح درمانی بعدی خود را پایه ریزی می کند.
در مواردی قبل از انجام رادیولوژی از طریق سوزنی که وارد مجرای غدۀ بناگوشی شده است داروی حاجب به درون غدۀ بزاقی تزریق می شود. این کار که به آن سیالوگرافی گفته می شود وضعیت مجاری غده بزاقی و محل انسداد احتمالی را نشان می دهد.
نمونه برداری از لب برای بررسی غدد بزاقی فرعی به منظور تشخیص بعضی از بیماریهای سیستم ایمنی بدن سودمند است.
درمان :
درمان بیماریهای غدد بزاقی را می توان به دو دسته دارویی و جراحی تقسیم کرد. انتخاب روش درمانی بستگی به نوع بیماری دارد. اگر درگیری غدۀ بزاقی در زمینه یک بیماری سیستمیک است یعنی بیماری که چندین عضو بدن و منجمله غده بزاقی را درگیر کرده است، در چنین حالتی باید خود بیماری سیستمیک مورد درمان قرار گیرد.
اگر مشکل غدۀ بزاقی ناشی از انسداد مجرای آن و عفونت ناشی از آن است توصیه می کنیم مایعات زیاد مصرف کنید. مصرف آنتی بیوتیک نیز ضروری است. در مواردی ممکن است میل زدن مجرا وگشاد کردن آن مفید باشد.
اگر داخل غدۀ بزاقی توده ای رشد کرده باشد ممکن است لازم باشد که توده با عمل جراحی خارج شود. اکثر توده های پاروتید خوش خیم هستند. جراحی های غدۀ بناگوشی باید با احتیاط انجام شود تا عصب صورت که از لابه لای غدۀ بناگوشی می گذرد و به عضلات صورت می رسد آسیبی نبیند. پس از جراحی معمولاً اشعه درمانی نیز انجام می شود که بهتر است این کار 4-6 هفته بعد از عمل صورت پذیرد تا فرصت کافی برای ترمیم مناسب وجود داشته باشد.
