بدیهی است که بدن انسان به مقادیر مختلفی فلزات نیاز دارد ولی درصورتی که این میزان بیش از حد معمول باشد می تواند موجب بیماری و یا حتی مرگ انسان شود. مصرف مقدار کم فلزات سنگین سمی مانند آرسنیک و سرب می تواند آسیب های بسیار جدی برروی سلامت انسان داشته باشد. این در حالی است که فلزاتی مانند باریم، نیکل و کادیوم دارای مصارف پزشکی هستند. زباله های سمی، کار در محیط های خاص، لوله های سربی قدیمی، هوای آلوده، آب و مواد غذائی آلوده می توانند باعث این نوع مسمومیت شوند. فلزات سمی، فلزاتی هستند که به صورت ترکیبات سمی محلول هستند و از لحاظ بیولوژیکی هیچ نقشی ندارند. این بدین معنی است که هیچ گونه مواد معدنی ضروری برای بدن انسان ندارند. فلزات سنگین از این قبیل فلزات هستند. فلزات سنگین، عناصر فلزی با وزن اتم بالا و دارای حداقل پنج برابر چگالی بیشتری نسبت به آب هستند. سمی بودن فلزات، فقط مختص فلزات سنگین نمی باشد و فلزات سبک مانند بریلیوم نیز می تواند سمی باشد. همچنین برخی فلزات سنگین مانند آهن به غیر از اینکه سمی به حساب نمی آید بلکه دارای مقداری مواد مغذی نیز می باشد.
میزان سمی بودن فلز، رابطه مستقیمی با انحلال پذیری آن فلز دارد. ترکیبات نامحلول و فرم فلزی آنها دارای مقدار بسیار پائین سم هستند. میزان سمی بودن فلز بستگی به لیگاندهای (Legands) (در شیمی به مولکول یا یونی گفته می‌شود که با فلز مرکزی پیوند برقرار کرده و ترکیب کمپلکس می دهد.) آن دارد.
فلزات سنگین سمی:
– شبه فلز آرسنیک
– فلز باریم
– سرب
– جیوه
• فلزاتی که حاوی مواد رادیواکتیو هستند:
– اورانیم
– رادیوم
– اکتینیم
علائم ناشی از مسمومیت های فلزی:
از نشانه ها و علائم مشخص این نوع مسمومیت، تغییر رنگ پوست یا تغییرات رفتاری هستند. برخی از علائم نیز تنها توسط فرد مسموم قابل احساس هستند مانند سردرد و یا بی خوابی. از علائم دیگر مسمومیت بر اثر فلزات سنگین سمی می توان گیجی، درد عضلات و مفاصل، سردرد، از دست دادن حافظه کوتاه مدت، ناراحتی های دستگاه گوارش، ناتوانی در هضم غذا، مشکلات بینائی و خستگی مزمن را نام برد.
تشخیص نوع مسمومیت:
به دلیل دشوار بدون تشخیص اینکه مسمومیت به علت کدام فلز سنگین سمی بوجود آمده، به این منظور یک رویکرد کلی در نظر گرفته می شود. به این صورت که مسمومیت بر اثر فلزات سنگین شامل: جیوه، سرب، آلومینیوم، آنتیموان، آرسنیک، کادمیوم، کروم، مس، نقره، روی، قلع در یک گروه نظر گرفته می شود. همچنین در نتیجه ترکیب جیوه و نقره آلیاژی به نام آمالگام (Amalgam) بوجود می آید که به عنوان مسمومیت ناشی از آمالگام (Amalgam Illness) شناخته شده است.
درمان و پیشگیری مسمومیت های فلزی:
اولین قدم در هرگونه از مسمومیت فلزات سنگین شناسائی عناصر سمی و آغاز فرایند سم زدائی بدن است. ساده ترین غربالگری، تجزیه و تحلیل مو به شمار می آید که همگام با آن، استفاده از داروهای کی لیت(chelating)( کی لیت فرایندی است که طی آن یک ترکیب شیمیایی با یک یون فلزی ترکیب شده و آن را بصورت محکم نگه می‌دارد. موادی که دارای چنین خاصیتی هستند در درمان مسمومیت با فلزات بکار می‌روند.) نیز تجویز می گردد و به طور همزمان با آن، انجام عمل جمع آوری ادرار به مدت 24ساعت به منظور تعیین سطح فلز موجود در بدن انجام می پذیرد. علائم بهبود ممکن است در عرض چند هفته قابل رویت باشد ولی درمان کامل ممکن است 6ماه تا 2 سال طول کشد.
اگرچه درمان به طور کامل امکان پذیر است ولی بسیاری از افراد از عوارض ناشی از مسمومست ناشی از فلزات مدت طولاتی رنج می کشد. برخی از آسیب ها مانند آسیب های کبدی یا مغزی، ممکن است غیر قابل بازگشت بوده و فرد تا پایان عمر از عواقب ناشی از مسمومیت رنج بکشد.
هشت مواد غذائی مناسب برای سم زدائی بدن ناشی از مسمومیت فلزات سنگین:
1- سوپ میسو از سویای تخمیر شده تهیه می شود. این سوپ حاوی مواد مغذی اسید دیپیلوکولونیک(dipilocolonic acid) که باشد که نوعی آلکالوئید (alkaloid) است و قادر به کی لیت(فلزات سنگین بدن است.
2- سیر اثری محافظت کننده، در برابر مسمومیت بر اثر فلزات سمی را دارد. اگرچه سیر این مواد سمی را از بدن از بین ببرد ولی قادر به مقاوم کردن بدن در برابر این سموم می باشد.
3 – گشنیز می تواند به دفع سموم فلزات مانند جیوه از روی سیستم عصبی بدن کمک کند. هنگامی که شما گشنیز مصرف می کنید مواد سمی را از مغز به سمت بافت های همبند (یا همان بافت پیوندی که ازجمله وظایف آن حفاظت و پشتیبانی از بافت‌های دیگر است) و یا مدفوع حرکت داده و در نتیجه سموم را دفع می کنید. قابل ذکر است که تأثیر گشنیز تازه نسبت به گشنیز خشک شده بیشتر است.
4 – میوه ها و سبزیجات سرشار از پکتین(Pectin): فیبر محلول در سبزیجات و میوه های حاوی پکتین موجب فرآیند کی لیت شده و میزان دفع سرب توسط ادرار را افزایش می دهند. این سبزیجات و میوه ها شامل: گلابی، سیب سبز، مرکبات، کلم، انگور، چغندر و هویج هستند.
5- غذاهای غنی از آمینو اسیدها یکی دیگر از عوامل کی لیت به صورت طبیعی هستند. منابع آمینو اسیدهای گیاهی شامل گیاهانی مانند غلات سبوس دار نظیر سبوس جو دو سر، بلغور جو دو سر، ذرت، اسفناج، هویج، شلغم، پاپایا، انگور و انار هستند.
6- غذاهای غنی از گوگرد- این منابع غذائی شامل پیاز، گل کلم، بروکلی و کلم بروکسل هستند که موجب کی لیت طبیعی بدن می شوند.
7- غذاهای حاوی آلفا لیپوئیک اسید (alpha lipoic acid)- این مواد به مقدار کمی در خوراکی هایی مانند نخود، کلم بروکسل، کلم بروکلی، اسفناج و سبوس برنج یافت می شوند. آلفا لیپوئیک اسیدها موجب دفع فلزات سنگین از مغز می شوند.
8- ریشه گیاه بابا آدم به دلیل داشتن خواص ضد قارچی، ضد تومور و ضد باکتری، به عنوان ماده سم زدایی فلزات سنگین از بدن شناخته شده است.
اگر شما دچار مسمومیت بر اثر فلزات سنگین شده اید، باید مواد غذایی ذکر شده را به رژیم غذائی خود اضافه کرده و در مقابل از مصرف خوراکی های فرآوری شده و حاوی مواد شیرین کننده مصنوعی اجتناب کنید.
دانش پزشکی قادر به درمان مسمومیت ناشی از فلزات سمی می باشد ولی باید توجه داشته باشید که انتخاب مواد غذائی مناسب تا میزان بسیار زیادی خطرات ناشی از این نوع مسمومیت ها را کاهش می دهد، پس حدالامکان تغذیه ای سالم و مناسب داشته باشید.
