مسمومیت شیمیائی در اثر برخورد بدن با یک ماده سمی رخ می دهد. این مسمومیت نوعی بیماری است که در آن بدن با میزان بالای مواد شیمیائی مواجه شده و موجب بروز علائم، بیماری ها و یا دچار صدمه به سلول ها، اعضاء مختلف بدن می شود. این مسمومیت نیز همانند مسمومیت داروئی به دو صورت عمدی و سهوی است.
انواع سموم شیمیائی
سموم شیمیائی به دو دسته تقیسیم می شوند:
– سموم مصنوعی: این سموم در آزمایشگاه ها و توسط انسان درست می شوند. این مواد شیمیائی شامل هزاران نوع داروهای ضد آفت گیاهان، داروها ، مواد شیمیائی صنعتی و صلاح های شیمیائی از این دسته سموم هستند.
– سموم طبیعی: این مواد حاصل فعل و انفعالات طبیعی هستند و در طبیعت بوجود می آیند. از جمله این سموم می توان به آرسنیک، جیوه، سرب، گیاهان و حیوانات سمی اشاره کرد. سموم موجود در گیاهان و حیوانات سمی بخشی از سیستم دفاعی طبیعی آنها جهت محافظت از خودشان است.
علل مسمومیت شیمیائی
مسمومیت شیمیائی در نزد افراد به دو دلیل می تواند رخ دهد: مسمومیت از طریق استنشاق یا بلع ماده سمی و برخورد ماده سمی با چشم، پوست و غشای مخاطی. بیوتاکسین ها (biotoxins) از جمله مواد شیمیائی هستند که منجر به مسمومیت شیمیائی می شوند. زهر حاصل نیش مار، زهر زنبور عسل و سیانوتوکسین (cyanotoxin) که توسط جلبک های سبز یا آبی تولید می شوند از این دسته از سموم هستند.
یکی از رایج ترین مسمومیت های شیمیائی، مسمومیت بر اثر گاز دی اکسید کربن است. استنشاق این گاز در غلظت های بالا منجر به خفگی و در نهایت مرگ می شود. در صورتی که میزان غلظت پائین باشد اثرات این گاز کشنده کمتر و نامحسوس تر هستند ولی به دلیل اینکه گاز دی اکسید کربن بر روی سیستم قلبی و عصبی اثر می گذارد در طولانی مدت فرد را با آسیب های جدی رو برو خواهد کرد.
در صورتی که دلیل و نوع ماده مسموم کننده به موقع مشخص شود و درمان آن به سرعت صورت گیرد می توان از پیامد های آن جلوگیری کرد. در صورت مشاهده افراد مشکوک به مسمومیت پزشکی فوراً به مراکز کنترل مراجعه کرده و درخواست مراقبت های پزشکی نمائید.
علائم مسمومیت شیمیائی:
علائم و شدت عوارض ناشی از مسمومیت های شیمیائی، بسته به نوع مواد شیمیائی، میزان زمان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیائی، سن و سابقه پزشکی متفاوت هستند. برخی مواد شیمیائی نظیر کلر و فسژن (phosgene نوعی ترکیب شیمیائی) سیستم تنفسی بدن را تحت تأثیر قرار می دهد که دارای علائمی مانند خس خس سینه و تنگی نفس و در موارد حاد منجر به عوارض جدی مانند خفگی می شود.
برخی مواد شیمیائی، مانند برخی از سموم بر روی سیستم عصبی انسان تأثیر می گذارد و می توانند دارای عوارض جدی مانند فلج شدن فرد باشند.
مواد شیمیائی مانند سیانید (cyanide) در زمان وارد شدن اکسیژن به بدن موجب مسمومیت می شوند. این مواد شیمیائی منجر به رفتن فرد به حالت کما یا ایست قلبی می شود. مسمومیت شیمیائی توسط مواد مخدر مانند مورفین و هروئین از این دسته عوامل هستند.
مواد شیمیائی مانند گاز اشک آورموجب تحریک چشم و کوری موقت می گردد و معمولاً دارای عوارض دائمی نیستند.
مسمومیت شیمیائی معمولاً در سه درجه خفیف، متوسط و شدید رخ می دهد که در ادامه به نشانه ها و علائم این سه نوع مسمومیت خواهیم پرداخت:
مسمومیت خفیف:
مسمومیت خفیف توسط مواد شیمیائی ممکن است منجر به درد مفاصل و سردردهای مزمن شود. این علائم ممکن است همراه تهوع، اسهال، خستگی و سوزش پوست و چشم باشد. از آنجائیکه مسمومیت شیمیائی اغلب بر روی دستگاه گوارش تأثیر می گذارد، فرد ممکن است با کاهش اشتها و وزن مواجه شود. به دلیل پائین آمدن قدرت سیستم دفاعی بدن فرد مسموم شده دچار تعریق، بی قراری و ضعف خواهد شد.
مسمومیت متوسط:
اسهال شدید و گرفتگی معده از علائم عمده این نوع مسمومیت می باشد. مسمومیت با درجه متوسط ممکن است موجب کاهش هماهنگی در فعالیت های عضلانی شده و منجر به ایجاد کشش های ناگهانی یا اسپاسم گردد. سوزش چشم، تحریک شدن پوست، تاری دید و ترشح بیش از حد مهمول بزاق نیز از علائم این درجه از مسمومیت محسوب می شوند. با پیشرفت مسمومیت متوسط و نفوذ ماده سمی به داخل اندام و بافت ها این مسمومیت گسترش یافته و فرد دچار علائمی مانند تعریق بیش از حد، لرز و کج خلقی می شود. در بیشتر افراد مشکلاتی نظیر مشکلات تنفسی خفیف، بالا رفتن ضربان قلب از حد معمول و زرد شدن پوست قابل مشاهد است.
مسمومیت شدید:
از مشخصه های این نوع، تشنگی بیش از حد است. به این دلیل که برخی مواد شیمائی بدن را مجبور به تعریق زیاد می کنند، بدن مایعات خود را از دست می دهد و همین امر موجب کم آب شدن بدن می شود. نشانه های دیگر مسمومیت شیمیائی نوع شدید عبارتند از: بالا رفتن سرعت در تنفس، اسپاسم عضلانی، لرز بسیار شدید (در برخی موارد غیر قابل کنترل) و کوچک شدن مردمک چشم. در برخی موارد که مسمومیت بسیار شدید است، رنگ ناخن های فرد تغیر رنگ داده و به رنگ زرد در می آید. اگر فوراً به این نوع مسمومیت رسیدگی نشود فرد دچار ناتوانی در امر تنفس و در نهایت بیهوشی خواهد شد.
