یبوست و دردسرهای آن
کم تحرکی، مصرف غذاهای آماده و فست فودها، مصرف نکردن میوه و سبزی به میزان کافی و تغییر شیوه زندگی موجب شده است تا یبوست (Constipation) به یکی از مشکلات شایع گوارشی تبدیل شود. برای آشنایی با علل، عوارض و راههای پیشگیری و درمان این مشکل شایع گوارشی با ما همراه شوید.
4- احساس تخلیه ناکامل بعد از اجابت مزاج
برای آشنایی بهتر با این مشکل و علل به وجود آمدن آن لازم است مختصری راجع به چگونگی عملکرد دستگاه گوارش بدانیم. بخش فوقانی دستگاه گوارش که از دهان آغاز می شود متشکل از مری و معده بوده و مسئولیت فرو بردن و هضم غذا را بر عهده دارد. بخش تحتانی دستگاه گوارش متشکل از روده کوچک، روده بزرگ (کولون)، راست روده و مقعد است و در جذب مواد غذایی، آب و الکترولیت ها و در نهایت تشکیل مدفوع و دفع آن نقش دارد. بخش اعظم مواد غذایی مصرف شده پس از طی مراحل هضم، در روده کوچک جذب می شود و آنچه به روده بزرگ می رسد بخش ناچیزی است که قابلیت جذب در روده کوچک را نداشته است. این بخش غیرقابل جذب شامل مواد فیبری (پلی ساکاریدهای موجود در غشای سلول های گیاهی) است که منشا آنها دانه غلات، حبوبات، میوه‌ها و سبزیجات است.
انقباضات پیش برنده عضلات دیواره روده موسوم به حرکات دودی شکل محتویات درون روده را به جلو می رانند. روده بزرگ قابلیت جذب آب و املاح معدنی را دارد و حدود 90 درصد از آب مواد غذایی هضم شده را که با حجم حدود 1000 تا 2000 میلی لیتر در روز به این بخش از دستگاه گوارش راه می یابد جذب کرده و مدفوع نیمه جامدی را با حجم حدود 200 تا 250 میلی لیتر تولید می کند.
میزان این جذب آب بستگی به مدت ماندگاری مواد دفعی در روده بزرگ و وضعیت سلامت روده بزرگ دارد. هرچه حرکات دودی روده بزرگ کمتر و به تبع آن مدت زمانی که مواد دفعی در این بخش باقی می مانند، بیشتر باشد آب بیشتری جذب شده و مدفوع سخت تری تشکیل خواهد شد بنابراین سهولت اجابت مزاج در هر فرد علاوه بر میزان مصرف مواد فیبری و مایعات در رژیم غذایی روزانه به حرکات طبیعی روده بزرگ و فواصل میان عمل دفع نیز بستگی دارد.
رژیم غذایی سرشار از چربی های حیوانی گوشت، تخم مرغ و شیرینی، مصرف ناکافی میوه‌ها، سبزی ها و سایر مواد غذایی حاوی فیبر مانند سبوس جو دو سر در رژیم غذایی، عدم نوشیدن آب و مایعات به میزان کافی، عدم فعالیت بدنی مناسب و عدم رعایت دقت در زمان احساس نیاز به اجابت مزاج و نادیده انگاشتن یا به تعویق انداختن آن از دلایل رایج یبوست مزمن و یا تشدید آن هستند. در این گونه موارد معمولا یبوست مشکل جدی تلقی نمی شود و با تصحیح عادات تغذیه ای و شیوه زندگی قابل کنترل و درمان است.
بستری بودن طولانی مدت به دنبال تصادفات، اعمال جراحی یا به علت بیماری معمولا یبوست به همراه خواهد داشت.
به طور کلی یبوست در سالمندان شیوع بیشتری دارد. کمتر شدن حرکات طبیعی روده یا افزایش سن، نداشتن رژیم غذایی مناسب، عدم مصرف مایعات به میزان کافی، نداشتن فعالیت فیزیکی کافی، ابتلا به بیماری ها و یا مصرف داروهاییکه احتمال یبوست را افزایش می دهند از علل رایج یبوست در دوران سالمندی است.
در دوران بارداری به خصوص در ماه های آخر به علت افزایش قابل توجه هورمون های جنسی، کم شدن حرکات طبیعی روده و به تاخیر افتادن تخلیه روده و به علت فشار مکانیکی که از رحم بر روده بزرگ وارد می شود احتمال بروز یبوست زیاد است.
گاهی یبوست در اثر مصرف برخی داروها ایجاد می شود. ضد دردهای مخدر مانند مورفین و کدئین، داروهای آنتی کولینرژیک مانند هیوسین، داروهای ضد افسردگی مانند ایمی پرامین و فلوکستین، داروهای ضد صرع مانند فنی توئین و کاربامازپین، داروهای آنتی سایکوز مانند هالوپریدول و کلوزاپین، مکمل های غذایی حاوی آهن و کلسیم، برخی داروهای کاهش دهنده فشارخون مانند وراپامیل و دیلتیازم، داروهای کاهش دهنده چربی خون مانند کلستیرامین و آتورواستاتین، داروهای شل کننده عضلات مانند باکلوفن، داروهای مورد استفاده برای درمان زخم معده مانند امپرازول و سوکرالفیت، داروهای آنتی هیستامین و آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم و کلسیم از جمله داروهایی هستند که معمولا عارضه یبوست را به همراه دارند.
در این گونه موارد اغلب نیازی به قطع دارو نیست و افزایش مصرف میوه ها و سبزی ها در رژیم غذایی روزانه می تواند راهکار مناسبی برای مقابله با یبوست باشد. البته در برخی موارد ممکن است داروهای مورد استفاده با صلاح دید پزشک معالج با داروهای دیگری جایگزین شود.
مصرف مداوم ترکیبات مخدر به یبوست منجر می شود و ابتلا به یبوست مزمن در معتادان به این مواد امری رایج است. ترکیبات مخدر سبب تضعیف حرکات دودی دستگاه گوارش، افزایش تون انقباضی دریچه ایلئوسکال و اسفنکتر مقعد و کاهش حساسیت به اتساع رکتوم برای تحریک رفلکس اجابت مزاج می شوند بنابراین مدت ماندگاری مواد دفعی در روده طولانی شده و یبوست بروز می کند.
در برخی موارد یبوست نشانه و علامت یک بیماری است. بروز یبوست حاد، به خصوص در افراد بالای 50 سال و یا همراه بودن یبوست با علایمی مانند کم خونی، دردهای شکمی، کاهش وزن و وجود مخاط با خون در مدفوع می تواند نشانه هایی از بروز بدخیمی و یا دیگر بیماری های روده ای بوده و نیازمند اقدامات پزشکی فوری باشد.
