آسم شغلی و بیماری های ریوی مانند آزبستوزیس و سیلیکوزیس نمونه های شایعی از بیماری های ریوی ناشی از کار هستند که باید با آموزش بهداشت حرفه ای، کارگران را از آن ها مصون نگاه داشت.
تقریباً همه این بیماری ها که می توانند ناشی از نوع شغل، نامناسب بودن محیط کار یا به علت تهویه نشدن آلاینده هایی در فضای صنعت باشند، قابل پیشگیری هستند و در صورت تشخیص زودهنگام می توان از پیشرفت آن ها و رسیدن به مرحله درمان ناپذیر بودن، جلوگیری کرد.
با پزشکان مستقر در درمانگاه ها یا مدیریت پیشگیری و درمان محل کار خود در گزارش دهی علائم و پی گیری بیماری های خود همکاری کنند و در صورت بروز هرگونه نشانه ای جدید مانند دردهای اندام، علائم پوستی، خستگی مفرط، بی حوصلگی و اختلالات خواب به این نکته فکر کنند که ممکن است با اشتغال شان در ارتباط باشد و برای درمان به موقع آن اقدام کنند.
دستگاه تنفسی یکی از نقاطی است که در معرض آسیب های شدید ناشی از محیط کار ناسالم قرار دارد. در دنیا حدود 20 تا 30 درصد مردان (15-64 ساله) در طول زندگی کاری خود در معرض آسم و سرطان های ریوی هستند که شایع ترین سرطان شغلی محسوب می شود.
براساس تعریفی که Bernstein و همکارانش در سال 1993 ارائه کردند، آسم شغلی به نوعی از بیماری اطلاق می شود که در اثر مواجهه با وضعیت های خاص یا عوامل معین مرتبط با محیط های کاری، محدودیت تغییرپذیر جریان هوا یا افزایش حساسیت مجاری هوایی، وجود داشته باشد ولی این موضوع در خارج از محیط کار، صدق نکند.
آسم شغلی شامل ایجاد علائم ریوی به دنبال استنشاق گازها، آلاینده ها و نیز کلیه مواد صنعتی که در محیط کار وجود دارد، می باشد. بدین صورت که فرد از قبل هیچ مشکلی نداشته ولی ناگهان در محیط کار دچار حمله آسم می گردد.
در همین زمینه رییس انجمن آسم و آلرژی ایران گفت: “آسم شغلی” در کشورهای صنعتی و در کشورهای در حال توسعه شایع ترین بیماری شغلی تنفسی به حساب می آید.
آسم شغلی در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
به طور کلی بیش از 300 عامل شغلی مختلف طبیعی و شیمیایی وجود دارد که باعث به وجود آمدن آسم شغلی می شوند.
وی با بیان این که ضروری است به شیوع، بیماری زایی و میزان مرگ و میر ناشی از آسم شغلی در ایران توجه بیشتری شود افزود: عدم توجه به این نوع آسم خسارت های اقتصادی زیادی را به دنبال داشته است.
شیوع آسم در صنایع مختلف متفاوت است. هر چند آمار دقیقی نمی توان ذکر کرد ولی تا 15 در صد موارد آسم به عوامل شغلی مربوط می گردد.
در صنایع شوینده، استنشاق یکی از آنزیم های خاص برای تهیه پودرهای شوینده، منجر به ایجاد علائم تنفسی در 25 درصد از کارگران مشاغل در آن قسمت می شود. همچنین حدود 5 درصد از کارگرانی که در آزمایشگاه های حیوانات و یا کارخانجات تهیه دستکش لاتکس کار می کنند به آسم شغلی مبتلا می شوند. ایزوسیانات ها مواد شیمیایی هستند که در بسیاری از کارخانجات مصرف دارند. از جمله کارخانجات تهیه رنگ های اسپری، مواد پلاستیکی، کائوچو و فوم ممکن است حاوی این مواد شیمیایی باشند.
علائم بیماری همان علائم آسم می باشد مثل خس خس سینه، کوتاهی تنفس، احساس تنگی در قفسه سینه، عدم تحمل ورزش، فعالیت ها و سرفه می باشد. آبریزش بینی، احتقان بینی و تحریکات چشمی نیز می توانند ظاهر شوند. حتی تا مدت ها پس از قطع تماس با ماده محرک علائم ادامه می یابد.
به طور شایع علائم در طی ایام کاری پیشرفت می کند و در زمان تعطیلات کاری فروکش می کند ولی مجدداً این سیکل با شروع کار ادامه می یابد. در بسیاری موارد یک تاریخچه مثبت مشخص یا خانوادگی از آلرژی، فرد را بیشتر مستعد به آسم شغلی می نماید ولی در عین حال، در بعضی از افراد هیچ گونه تاریخچه مثبت قبلی آسم وجود ندارد.
تماس با ماده آلرژن باید قطع گردد. مثلاً یک کارگر در قسمت های دیگری به کار مشغول گردد و یا محیط کار را از آلاینده ها پاک کرد.
یکی دیگر از بیماری های ریوی ناشی از کار آزبستوز است. این بیماری به علت استنشاق گرد و غبار پنبه نسوز به وجود می آید. آزبست یا پنبه کوهی درون سنگ های سخت در اعماق زمین وجود دارد و دارای رشته و فیبر‌های بلندی است.
این رشته ها در برابر حرارت، مقاومت زیاد و قابلیت هدایت الکتریکی بسیار کمی دارند، از این رو در صنایع بسیاری به کار می روند. مشکلات ریوی، سرطان ریه، سرطان حنجره و احتمالاً برخی سرطان های مربوط به دستگاه گوارش از عوارض مواجهه افراد با این ماده است.
استفاده از ماسک تنفسی نیز می تواند به جلوگیری از نفوذ الیاف آزبست به ریه افراد جلوگیری کند.
همچنین برای جلوگیری از انتقال گردوغبار آزبست به بیرون از محل کار، نباید به افراد اجازه داده شود بدون لباس کار، کار کنند و همچنین لباس کار خود را نباید به منزل ببرند و لازم است در محیط کار شسته شوند.
بیماری سیلیکوزیس یکی از قدیمی ترین بیماری های ریوی شغلی است که هنوز با وجود افزایش فن آوری های جدید در عرصه تولید و صنعت سالیانه هزاران نفر را در سراسر جهان به کام مرگ می کشد.
سیلیکوزیس یکی از شایع ترین پنوموکونیوز های شغلی و غیر قابل درمان است که در اثر استنشاق ذرات گرد و غبار حاوی کریستال های آزاد سیلیس، ایجاد می شود. سیلیس فراوان ترین ماده موجود در پوسته زمین است که به طور وسیع در شن و گرانیت و سنگ های معدنی یافت می شود.
نکته اساسی درپیشگیری ازسیلیکوزیس، ممانعت از آلودگی محیط کار به گردوغبار سیلیس آزاد می باشد.
به طور کلی می توان اصول پیشگیری از بیماری ها را چنین خلاصه کرد:
