موارد و مقدار مصرف:
الف) درمان اورژانس کمی کلسیم خون.
بزرگسالان: مقدار mg 970 گلوکونات کلسیم (با سرعت حداکثر تا پنج میلی‌لیتر در دقیقه) و یا مقدار 1000-500 میلی‌گرم کلسیم کلراید به آهستگی تزریق وریدی می‌شود (سرعت تزریق نباید بیش از ml/min 1 شود).
کودکان- مقدار 500-200 میلی‌گرم گلوکونات کلسیم به آهستگی (با سرعت حداکثر تا پنج میلی‌لیتر در دقیقه) تزریق وریدی می‌شود. این مقادیر را می‌توان براساس نتایج آزمایشگاهی تکرار نمود؛ یا مقدار ml/kg 2/0 از کلسیم کلراید به آهستگی تزریق وریدی می‌شود (سرعت تزریق نباید بیش از ml/min 1 شود).
ب) زیادی پتاسیم خون.
بزرگسالان: مقدار 2-1 گرم گلوکونات کلسیم، به آهستگی (با سرعت حداکثر تا پنج میلی‌لیتر در دقیقه) تزریق وریدی می شود. مقدار مصرف گلوکونات کلسیم باید براساس وضعیت الکتروکاردیوگرام (EKG) بیمار تنظیم گردد.
پ) زیادی منیزیم خون.
بزرگسالان: مقدار 2-1 گرم گلوکوناتکلسیم (با سرعت حداکثر تا پنج میلی‌لیتر در دقیقه) ؛ یا مقدار 500 میلی گرم کلسیم کلراید تزریق وریدی شده و برحسب پاسخ بالینی تکرار می‌شود.
ت) کمی کلسیم خون.
بزرگسالان: از راه خوراکی، مقدار 2-1 گرم گلوکونات کلسیم دو یا سه بار در روز، پس از غذا، یا تقریباً 5/15 میلی‌لیتر شربت 4-3 بار در روز، قبل از غذا، مصرف می‌شود.
کودکان: مقدار mg/kg/day 720-500 در مقادیر منقسم، پس از غذا، مصرف می‌شود. شربت را می‌توان به ترتیب زیر مصرف نمود؛
در کودکان کوچکتر از یک سال، پنج میلی لیتر شربت پنج بار در روز، قبل از غذا، در کودکان 4-1 ساله، تقریباً 5/10 میلی‌لیتر سه بار در روز، قبل از غذا، و در کودکان بزرگتر از چهار سال، مانند بزرگسالان مصرف می‌شود.
توجه: مقدار مصرف قرص جوشان در پوکی استخوان ، دو قرص سه بار در روز به مدت هشت هفته و بعد از آن، دو قرص در روز به مدت شش ماه است. در درمان تتانی ناشی از کمی کلسیم به علت واکنشهای آلرژیک یک قرص سه بار در روز مصرف می‌شود.
ث) به‌عنوان کاردیوتونیک.
کلسیم کلراید
بزرگسالان: مقدار 1000-500 میلی گرم به آهستگی تزریق وریدی (سرعت تزریق نباید بیش از ml/min 1 شود)، یا 800-200 میلی‌گرم به صورت مقدار واحد در درون بطن تزریق می‌شود.
ج) حین انتقال خون: بزرگسالان: mEq 35/1 به صورت وریدی با هر ml 100 خون سیتراته تزریق شده مصرف شود .
نوزادان- mEq 45/0 وریدی بعد از هر ml 100 خون سیتراته تزریق شده مصرف شود.
چ) پیشگیری از پوکی استخوان – بزرگسالان: g/day 5/1-1 کلسیم المنتال خوراکی مصرف شود.
ح) هیپرفسفاتمی در مرحله نهایی نارسایی کلیه. کلسیم استات 4-2 قرص با هر غذا مصرف شود
مکانیسم اثر:
کلسیم برای تداوم عملکرد سیستم اعصاب، عضلات و استخوانها، و همچنین برای نفوذپذیری مویرگها و غشای سلولی ضروری است. املاح کلسیم به‌عنوان منبع یون کلسیم، برای درمان تخلیه کلسیم بدن یا جلوگیری از آن، در بیمارانی تجویز می‌شود که در برنامه غذایی خود به میزان کافی کلسیم دریافت نمی کنند. شرایطی که باعث بروز کمی کلسیم خون می‌شوند، عبارتند از اسهال مزمن، کمبود ویتامین D، استئاتوره، برفک، بارداری و شیردهی، یائسگی، پانکراتیت، نارسایی کلیوی، آلکالوز، زیادی فسفات خون و کم کاری غده پاراتیروئید.
تداخل دارویی:
مصرف همزمان با گلیکوزیدهای قلبی، سمیت گلیکوزیدهای دیژیتال را افزایش می‌دهد. بنابراین، مصرف کلسیم در بیماران تحت درمان با دیژیتال، باید با احتیاط فراوان همراه باشد یا اصلاً مصرف نشود.
داروهای مسدود کننده کانال کلسیم اثرات کلسیم را کاهش می‌دهند.
کلسیم را نباید با فسفاتها، کربناتها، سولفاتها یا تارتراتها، بخصوص در مقادیر زیاد، مخلوط کرد. کلسیم با منیزیم رقابت می‌کند و ممکن است برای جذب نیز با آن رقابت کند و در نتیجه، فراهمی‌زیستی منیزیم را کاهش می‌دهد.
در صورت مصرف همزمان کلسیم خوراکی با تتراسایکلین، فلوروکینولونها و آتنولول ممکن است فراهمی‌زیستی این داروها کاهش یابد (با فاصله مصرف شوند).
مصرف همزمان فنیتوئین جذب کلسیم و فنیتوئین را کاهش می‌دهد.
کلسیم کربنات اثرات کینولونها را کاهش می‌دهد.
مصرف همزمان سدیم پلیاستیرن سولفونات باعث افزایش ریسک اسیدوز در بیماران با نارسایی کلیه می‌گردد.
مصرف همزمان دیورتیکهای تیازیدی باعث افزایش ریسک هیپرکلسمی می‌گردد.
اثر بر آزمایشهای تشخیصی:
تزریق وریدی کلسیم ممکن است موجب افزایش موقت غلظت 11-هیدروکسی کورتیکواستروئید (در صورت اندازه‌گیری با روش گلن- نلسون) و به دست آمدن پاسخ منفی کاذب در آزمون اندازه‌گیری غلظت منیزیم سرم و ادرار به وسیله روش تیتان زرد شود.
فارماکوکینتیک:
جذب: در صورت تزریق عضلانی و وریدی، املاح کلسیم به طور مستقیم به داخل جریان خون جذب می‌شوند. غلظت خونی املاح کلسیم بلافاصله بعد از تزریق وریدی حاصل می‌شود، ولی طی 120-30 دقیقه دوباره به غلظت قبلی خود کاهش خواهد یافت. اشکال خوراکی املاح کلسیم، به طور فعال در دئودنوم و ابتدای ژژونوم و به مقدار کمتر در قسمت انتهایی روده کوچک جذب می‌شوند. کلسیم تنها به صورت یون جذب می‌شود. بارداری و کاهش مقدار کلسیم دریافتی ، ممکن است میزان جذب کلسیم را افزایش دهد. وجود شکل فعال ویتامین D برای جذب کلسیم لازم است.
پخش: کلسیم وارد مایعات خارج سلولی و بعد از آن ، به سرعت وارد بافتهای استخوان می‌شود. حدود 99 درصد از کل کلسیم بدن در استخوانها است و یک درصد بقیه، به طور مساوی بین مایعات بین سلولی و خارج سلولی انتشار یافته است. غلظت کلسیم در مایع مغزی- نخاعی (CSF) حدود 50 درصد غلظت کلسیم در سرم است.
متابولیسم: متابولیسم قابل توجهی ندارد.
دفع: کلسیم جذب نشده همراه با ترشحات صفراوی و شیره لوزالمعده به داخل دستگاه گوارش می ریزد و عمدتاً از طریق مدفوع دفع می‌شود. بیشتر کلسیم وارد شده به کلیه‌ها، مجدداً در قوس هنله و در ابتدا و انتهای لوله‌های پیچیده جذب می‌شود. مقدار کمی از کلسیم از طریق کلیه دفع می‌شود.
موارد منع مصرف و احتیاط:
اگرچه تزریق عضلانی گلوکونات کلسیم ممکن است به وسیله بیمار تحمل شود، ولی تزریق وریدی این دارو در تمام موارد، بجز در موارد اضطراری که وسایل لازم برای تزریق وریدی در دسترس نیست، ترجیح داده می‌شود. این دارو را نباید از راه زیرجلدی تزریق کرد.
اشکال دارویی:
Tablet (Acetate): 667 mg
Tablet (Dobesilate): 250,500mg
Injection (Chloride): 100 mg/m, 10ml
Injection (Gluconate): 10%, 10ml
اطلاعات دیگر:
طبقه‌بندی فارماکولوژیک: مکمل کلسیم.
طبقه‌بندی درمانی: تأمین کننده کلسیم بدن، درمان اختلالات الکترولیت‌ها، کاردیوتونیک.
طبقه‌بندی مصرف در بارداری: رده C
ملاحظات اختصاصی:
1- در صورت مصرف کلسیم به صورت تزریق وریدی، EKG بیمار باید پیگیری شود. سرعت این تزریقات نباید از mEq/min 5/1-7/0 تجاوز کند. در صورت احساس ناراحتی بیمار، باید تزریق دارو قطع شود.
2- توصیه می‌شود که در کودکان دارو، از راه تزریق وریدی مصرف شود، ولی تزریق نباید از طریق وریدهای سر صورت گیرد، زیرا احتمال نکروز بافت با املاح کلسیم وجود دارد.
3- تزریق وریدی کلسیم باید به آهستگی و از طریق یک سوزن باریک به داخل یک ورید بزرگ صورت گیرد تا از نشت دارو به خارج رگ و نکروز بافتها جلوگیری شود.
4- بعد از تزریق وریدی، بیمار باید به مدت 15 دقیقه دراز بکشد تا از بروز افت فشار خون در حالت ایستاده جلوگیری شود.
5- در صورت نشت دارو به بافتهای اطراف رگ، باید تزریق دارو قطع شود. اسپاسم وریدی را می‌توان با مصرف موضعی پروکائین 1% کاهش داد.
6- در موارد اضطراری که امکان تزریق وریدی وجود ندارد، کلسیم باید از راه عضلانی تزریق شود. تزریق عضلانی باید در بزرگسالان در عضلات سرینی و در شیرخواران در عضلات کناری ران صورت گیرد.
7- غلظت کلسیم سرم، بخصوص در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه، باید به طور مرتب پیگیری شود.
8- زیادی کلسیم خون ممکن است با مصرف مقادیر زیاد کلسیم در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی به وجود آید.
9- در صورت نشت دارو به بافتهای اطراف رگ، ممکن است نکروز و پوست‌اندازی شدید بافتها روی دهد.
10- برای بررسی بروز تتانی باید علائم تروسو (Trousseau) و شواستوک (Chvostek) را مورد بررسی قرار داد.
11- در صورت بروز اختلالات گوارشی با مصرف کلسیم خوراکی، باید دارو را 3-2 ساعت بعد از غذا مصرف کرد.
12- اسید اگزالیک (موجود در ریواس و اسفناج)، اسید فیتیک (موجود در سبوس و دانة غلات) و فسفر (موجود در شیر و فرآورده‌های لبنیاتی) ممکن است با جذب کلسیم تداخل داشته باشند. کافئین جذب کلسیم را کم می‌کند.
13- در صورت مصرف اشکال خوراکی دارو، برای رفع یبوست احتمالی، ممکن است بیمار به داروهای مسهل یا نرم کننده مدفوع نیاز داشته باشد.
14- بیمار باید از نظر علائم زیادی کلسیم خون (تهوع، استفراغ، سردرد، اغتشاش شعور، بی‌اشتهایی) تحت نظر باشد و در صورت بروز فوراً به پزشک گزارش دهد.
15- جذب کلسیم خوراکی در بیماران مبتلا به فقدان اسید کلریدریک معده (Achlorhydria)، استئودیستروفی کلیوی، استئاتوره یا اورمی کاهش می‌یابد.
نکات قابل توصیه به بیمار:
1- دارو را بیشتر از مقدار تجویز شده مصرف نکنید.
2- از استعمال دخانیات و مصرف زیاد فرآورده‌های حاوی الکل و مایعات حاوی کافئین خودداری کنید.
مصرف در سالمندان: جذب کلسیم خوراکی در بیماران سالخورده ممکن است کاهش یابد.
مصرف در کودکان: تزریق وریدی کلسیم در کودکان باید با احتیاط صورت گیرد (تزریق عضلانی کلسیم توصیه نمی‌شود).
مصرف در شیردهی: کلسیم در شیر مادر ترشح می‌شود، ولی مقدار آن در حدی نیست که روی شیرخوار اثر داشته باشد.
عوارض جانبی:
اعصاب مرکزی: سرگیجه و تغییر در حالت روانی، خواب آلودگی، سردرد، اغتشاش شعور و سایکوز. در صورت تزریق وریدی، احتمال بروز حس سوزش، احساس افسردگی یا «امواج گرم» وجود دارد. در تزریق وریدی سریع، سنکوپ پیش آمدهاست.
قلبی- عروقی: کمی خفیف فشار خون ، در صورت تزریق سریع وریدی احتمال گشاد شدن عروق، برادیکاردی، آریتمی قلبی و ایست قلبی وجود دارد.
دستگاه گوارش: با مصرف اشکال خوراکی کلسیم، احتمال بروز یبوست، تحریک، خونریزی، نفخ، تهوع و استفراغ و در صورت تزریق وریدی دارو، احتمال بروز عوارضی مانند احساس طعم گچ در دهان، خونریزی دستگاه گوارش، تهوع، استفراغ، تشنگی و درد شکمی وجود دارد.
ادراری- تناسلی: افزایش مقدار ادرار، سنگ کلیه.
متابولیک: زیادی کلسیم خون.
موضعی: در صورت تزریق عضلانی یا زیرجلدی این دارو، احتمال بروز درد و تحریک، سوزش، نکروز، پوسته پوسته شدن پوست، سلولیت و کلسیفیه شدن بافتهای نرم وجود دارد. در صورت تزریق وریدی احتمال بروز عوارضی مانند تحریک وریدی، درد عضلانی، سلولیت، نکروز و کلسیفیه شدن بافتهای نرم، که نیاز به پیوند پوست دارد (بخصوص بعد از تزریق سریع وریدی)، وجود دارد.
مسمومیت و درمان:
تظاهرات بالینی: سندرم زیادی شدید کلسیم خون با افزایش میزان کلسیم پلاسما ، بیحالی، ضعف، تهوع و استفراغ و اغما مشخص می‌شود و ممکن است منجر به مرگ شود.
درمان: مصرف دارو باید بلافاصله قطع شود. درمان مصرف بیش از حد کلسیم خوراکی عبارت است از خارج کردن کلسیم از بدن از طریق واداشتن بیمار به استفراغ یا شستشوی معده و همچنین، اقدامات حمایتی بعدی، در صورت لزوم.
