بیشتر مواد شیمیایی که روزانه با آنها در تماس هستیم، در طبیعت تولید می شوند. ولی تعدادی از مواد شیمیایی نیز که روزانه با آنها سر و کار داریم، مصنوعی و ساخته دست بشر هستند؛ مثل داروها، موادآرایشی، مواد شیمیایی که در محیط کاری استفاده می شوند و مواد شیمیایی و شوینده هایی که در خانه به کار می روند.
یکی از علل مراجعه افراد به اورژانس، تماس با موادشیمیایی است. تماس با بسیاری از این موارد غیرعمدی بوده و ناشی از تماس در محل کار یا خانه است. بر خلاف انواع مرسوم مسمومیت که عموما خوراکی یا استنشاقی است و واگیر ندارد، در موارد تماس پوستی با مواد سمی خطر انتقال مسمومیت به دیگران وجود دارد. در واقع نه تنها فرد مسموم در معرض آسیب است، بلکه افرادی هم که در تماس با مصدوم هستند، ممکن است آسیب ببینند.
عوامل موثر بر میزان مسمومیت با مواد شیمیایی :
1- راه ورود مواد سمی به بدن
2- مقدار مواد سمی وارد شده به بدن
3- درجه سمیت مواد سمی
4- میزان خروج سم از بدن
5- عوامل بیولوژیک مثل سن، جنسیت و آمادگی و استعداد بدنی هر فرد.
راه های ورود مواد سمی شیمیایی به بدن :
هیچ ماده شیمیایی بدون تماس با بدن نمی تواند اثرات سمی داشته باشد. مهم ترین راه ورود مواد شیمیایی به بدن در محیط های کاری، استنشاق هوای آلوده می باشد.
گاهی سم به سطح پوست آسیب می‌رساند، مانند مواد اسیدی و قلیایی. در این موارد به جای مسمومیت، نوعی از سوختگی بروز می‌کند
تعدادی از مواد شیمیایی از طریق خوردن غذای آلوده یا سیگار وارد بدن می شوند.
یکی دیگر از راه های ورود مواد شیمیایی چشم ها هستند. اگرچه مقدار خیلی کمی از مواد شیمیایی، در محیط های کاری از طریق دهان یا چشم وارد بدن می شوند.
گاهی ماده شیمیایی از سطح بدن جذب و وارد خون شده و باعث مسمومیت در کل بدن می‌شود، یعنی از طریق پوست وارد بدن می شود. این نوع مسمومیت در حین تماس با سموم آفت‌کش و حشره‌کش دیده می‌شود. روی بسته‌بندی این نوع از سموم هشدار داده شده است که نباید با پوست، چشم یا دهان برخورد داشته باشد. البته برای استفاده از این مواد شیمیایی از وسایل حفاظتی مانند دستکش و ماسک استفاده می‌شود.
گاهی سم به سطح پوست آسیب می‌رساند، مانند مواد اسیدی و قلیایی. در این موارد به جای مسمومیت، نوعی از سوختگی بروز می‌کند.
موقع بروز مسمومیت شیمیایی از طریق پوست چه باید کرد؟
نخستین گام در برخورد با فردی که در تماس پوستی با ماده شیمیایی قرار گرفته این است که مراقب خودمان باشیم. تماس با لباس و بدن مصدوم، ما را هم در معرض مسمومیت قرار می‌دهد. پس قبل از تماس با مصدوم از وسایل محافظتی مانند دستکش استفاده کنید.
گام دوم درآوردن لباس مصدوم است. باید لباس‌های وی را درآورده، درون کیسه‌ای پلاستیکی قرار دهید و در آن را ببندید.
گام سوم شستن تن فرد است. بهترین ماده شوینده، صابون همراه با آب فراوان است. به این منظور باید بیمار را تا حد امکان در دو نوبت با مقدار زیادی آب و صابون شست و پس از شستن، بیمار را بپوشانید.
موقع بروز مسمومیت شیمیایی از طریق پوست چه نباید کرد؟
پانسمان زخم در برخورد با آسیب‌های پوستی مرسوم است، اما این اقدام درمانی در افرادی که تماس پوستی با ماده سمی دارند و هنوز سم روی بدن آنهاست، نه‌تنها مفید نیست، بلکه باعث جذب بیشتر و سریع‌تر سم می‌شود. بنابراین تا بدن فرد را از سم پاک نکردید، پوست را پانسمان نکنید.
یکی از اشتباهات رایج، استفاده از مواد چرب و کرم روی محل آسیب است. این مواد باعث می شوند تا مواد سمی در محل آسیب مانده و جذب بدن شوند. از طرفی، شستن آنها دشوار بوده و سیر درمان را مشکل می‌کند.
بعضی تصور می‌کنند که باید مواد اسیدی یا قلیایی را با ماده متقابل آنها خنثی کرد. این تفکر اشتباه بزرگی است. زمانی که اسیدی با قلیایی ترکیب می‌شود، تولید حرارت می‌کند که می‌تواند آسیب پوستی را تشدید کند
فراموش نکنید که تمام مصدومان باید به مرکز تخصصی مسمومان منتقل شوند. گاهی لازم است که اقدامات حمایتی و پادزهر مخصوص برای بیماران استفاده شود.
توصیه های لازم برای جلوگیری از مسمومیت شیمیایی :
– در هنگام مصرف دارو و یا استفاده از فرآورده های شیمیایی حتماً در نور کافی برچسب روی بسته بندی را مطالعه نموده سپس مصرف نمائید. استفاده از داروها و مواد شیمیایی در تاریکی می توانند خطرناک باشد.
– در هنگام استفاده از مواد شیمیایی و فرآورده های شوینده و پاک کننده پنجره ها را باز کنید تا هوا به خوبی در محیط جریان داشته باشد.
– از اختلاط مواد شیمیایی مانند جوهر نمک با فرآورده های سفید کننده جداً خودداری کنید. بخارات و گازهای ناشی از این اختلال بسیار سمی و خفه کننده می باشد.
– پس از مصرف مواد شوینده، سفید کننده، جرم بر و لوله بازکن در محیط های دربسته و کوچک مانند دستشویی و حمام، به هیچ عنوان در این مکان ها توقف نکنید، چرا که گازهای تولید شده در این محیط ها بدون تهویه مناسب، خفه کننده و سمی می باشند.
ضمن استفاده از مواد شیمیایی حتماً از وسایل محافظت کننده مانند دستکش بلند، کفش نفوذ ناپذیر، لباس آستین بلند، شلوار بلند و جوراب استفاده نمایید
– رعایت اصول ایمنی در محیط کار در پیشگیری از بروز مسمومیت ها مۆثر است. استفاده از وسایل ایمنی مانند ماسک، دستکش و کفش ایمنی یکی از ساده ترین و در عین حال مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از بروز مسمومیت صنعتی می باشد.
– در صنایع شیمیایی در صورت بروز هر حادثه ای، مسئولین را آگاه سازید.
– در هنگام کار با مواد شیمیایی، از خوردن و آشامیدن و استعمال دخانیات پرهیز کنید.
– رعایت بهداشت فردی و استحمام پس از کار با مواد شیمیایی، از انتقال آلودگی به محیط خانه جلوگیری می کند.
– آیا می دانید راه تنفسی و پوستی مهم ترین راه های ورود سموم به بدن در محیط های صنعتی می باشند؟
– استفاده از متانول نه تنها سبب ضدعفونی شدن پوست نمی گردد، بلکه جذب پوستی آن می تواند خصوصا در کودکان خطرناک باشد.
– مسمومیت ناشی از گاز سولفید هیدروژن می تواند در گارگرانی که در عمق زمین مانند چاه و قنات مشغول به کار هستند، ایجاد خفگی و مرگ نماید.
– عدم استفاده از وسایل حفاظتی مانند ماسک، لباس نفوذ ناپذیر و دستکش در کشاورزان در هنگام سم پاشی مزارع و باغات، می تواند سبب بروز مسمومیت گردد.
چه چیزهایی باعث تولید مواد سمی می شوند؟
– کارخانجات و صنایع شیمیایی، اتومبیل ها و سوخت های فسیلی مانند نفت و گاز، سبب آلودگی هوا و مسمومیت انسان می شوند.
– استفاده بی رویه و غیر اصولی از سموم شیمیایی در کشاورزی می تواند سبب آلودگی آب و خاک گردد.
– ورود سموم و پسماندهای صنایع به آب های جاری مانند رودخانه ها، سبب مسمومیت آبزیان و انسان می شود.
– تعویض روغن اتومبیل و رها ساختن روغن مستعمل بر روی خاک، سبب آلودگی برگشت ناپذیر محیط زیست می شود.
– وجود باقیمانده سموم دفع آفات در فرآورده های کشاورزی می تواند سبب بروز انواع سرطان در انسان گردد.
آیا می دانید سرریز شدن بنزین از مخزن سوخت اتومبیل در هنگام سوخت گیری و بخار شدن آن می تواند سبب آلودگی هوا شود؟
– وجود ذرات معلق ناشی از آلودگی هوا، علاوه بر کاهش میدان دید می تواند منجر به بروز بیماری های مزمن و حاد تنفسی مانند آسم، برونشیت و سرطان ریه شود.
– کارگران شاغل در برخی از صنایع مانند صنایع باطری سازی ، رنگ سازی، پلاستیک سازی، صنعت چاپ و پالایش نفت و معادن، در معرض خطر مسمومیت با فلزات سنگین مانند سرب، ارسنیک و کادمیوم می باشند.
– احتراق ناقص سوخت های فسیلی مانند نفت، گازوئیل، بنزین و گاز طبیعی می توانند سبب تولید گاز سمی مونوکسیدکربن شود.
– آیا می دانید استنشاق ذرات حاصل از پنبه نسوز (آزبست) سبب بروز سرطان ریه می شود.
